Π Ρ Ω Τ Ο Χ Ρ Ο Ν Ι Α!

«ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ!»

«Και γι’ αυτό πρώτα απ’ όλα χρειάζεται το “γνώθι σαυτόν”. Δηλαδή να γνωρίσεις τον εαυτό σου, ποιος είσαι. Ποιος είσαι στ’ αλήθεια, όχι ποιός νομίζεις εσύ ότι είσαι. Με τη γνώση αυτή γίνεσαι ο σοφότερος των ανθρώπων. Με τέτοια επίγνωση έρχεσαι σε ταπείνωση και παίρνεις χάρη από τον Κύριο. Διαφορετικά αν δεν αποκτήσεις αυτογνωσία, αλλ’ υπολογίζεις μόνο τον κόπο σου, γνώριζε ότι πάντοτε θα βρίσκεσαι μακριά από το δρόμο» (όσιος Ιωσήφ ο ησυχαστής).

Η αυτογνωσία, ως όραμα και ευχή για το νέος έτος 2022 και για κάθε ξεκίνημα του ανθρώπου,  κατανοείται διαφορετικά στην αρχαιοελληνική (και κάθε εξωχριστιανική) από τη χριστιανική παράδοση: στη μία η κίνηση είναι του ανθρώπου που στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις – δεν υπάρχει καμία αποδοχή αμαρτίας και αδυναμίας! Στην άλλη η κίνηση είναι πάλι του ανθρώπου αλλά που ανταποκρίνεται στην πρωτοβουλία του Θεού να έλθει στον κόσμο προς σωτηρία του ανθρώπου – υπάρχει η πλήρης αποδοχή της αδυναμίας, η οποία όμως μεταποιείται σε παντοδυναμία από τη χάρη του Θεού! Δεν είναι τυχαίο ότι ο πρώτος μακαρισμός του Κυρίου σχετίζεται με την αλήθεια αυτή: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστιν η βασιλεία των Ουρανών», μακάριοι όσοι αναγνωρίζουν την πνευματική τους φτώχεια, γιατί σ’ αυτούς ανήκει η Βασιλεία των Ουρανών. Κι έτσι η χριστιανική κατανόηση της αυτογνωσίας συνδέεται με το ουσιαστικότερο στοιχείο της θείας Αποκαλύψεως: ότι ο Θεός είναι «ο Ων», η πηγή του Είναι και κάθε είναι και ύπαρξης, γι’ αυτό και συνυπάρχει με την ταπείνωση – πώς να καυχηθεί εκείνος που βλέπει ότι η ύπαρξή του είναι δωρεά του Θεού και οτιδήποτε στον κόσμο εξαρτάται από τις ενέργειες Εκείνου;

Έτσι ο μεν χριστιανός με το «γνώθι σαυτόν» γνωρίζει την πραγματικότητα του εαυτού του καθώς τοποθετείται ενώπιον του Θεού: η αυτογνωσία είναι καρπός της θεογνωσίας του, ενώ ο μη χριστιανός, όπως ο αρχαίος Έλληνας, (αλλά και ο χριστιανός που έχει χάσει την πίστη του), ενώ κατανοεί ότι υπάρχουν προβλήματα στον αυτοπροσδιορισμό του, γνωρίζει αποσπάσματα του εαυτού του, που σημαίνει έχει αλλοιωμένη επίγνωση του είναι του – βλέπει πρωτίστως τα πάθη του! Κι εδώ ακριβώς διευκρινίζεται ο λόγος του αγίου Ιωσήφ: «να γνωρίσεις ποιος είσαι στ’ αλήθεια κι όχι αυτός που νομίζεις ότι είσαι»! Πραγματικά, όσο δεν έχουμε την ορθή πίστη του Θεού, τόσο δεν έχουμε και ορθή θεώρηση του εαυτού μας – όποιος δεν ζει κατά Θεόν «πουθενά δεν βλέπει τον Θεό και τη δύναμή Του. Παντού βλέπει σάρκα και ύλη», κατά την έκφραση του αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης. «Βρισκόμαστε πάντοτε μακριά από τον δρόμο» δηλαδή, μακριά από τον Χριστό και την αλήθεια, οπότε η αυτογνωσία μας στην περίπτωση αυτή δεν υφίσταται παρά μόνο στα φτερά της φαντασίας μας! 

Μακάρι ο καινούργιος χρόνος να μας βρίσκει καθημερινά στην ετοιμότητα θέας του Θεού μας, ώστε μέσα στο φως Εκείνου να βλέπουμε καθαρά και τον εαυτό μας και να «μετράμε» έτσι και τον βαθμό της σοφίας μας στον κόσμο τούτο. Αλλά τούτο απαιτεί ως γνωστόν την προσπάθεια να κρατάμε καθαρή την καρδιά μας από οτιδήποτε πονηρό και κακό, που θα πει να βρισκόμαστε αδιάκοπα στον δρόμο της μετανοίας.

ΕΝΟΨΕΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (3)

 

ΤΟ ΤΩΡΑ ΩΣ ΛΕΥΚΟ ΧΑΡΤΙ!

Τό τώρα, ὡς ἡ εὐκαιρία καί ἡ δωρεά πού μᾶς δίνει Χριστός ὁ Θεός μας γιά νά τήν ἀξιοποιοῦμε μέ συνετό τρόπο,  μοιάζει μ’  ἕνα λευκό χαρτί πού μᾶς ἁπλώνει ἐνώπιόν μας, εἴτε αὐτό λέγεται σήμερα, εἴτε λέγεται ὥρα πού περνᾶμε, εἴτε λέγεται στιγμή τοῦ χρόνου, ὥστε μέ τόν χρωστήρα τῆς βούλησής μας νά ζωγραφίσουμε πάνω  σ’ αὐτό ὄχι μουτζαλιές καί σκιές, ὄχι τίς μαυρίλες τῆς ἁμαρτίας, ἀλλά τόν ὁλοφώτεινο πίνακα τῆς ἐφαρμογῆς τῶν ἁγίων Του ἐντολῶν καί τοῦ ἁγίου Του θελήματος. Ἡ κάθε στιγμή καί ὥρα μας δηλαδή πρέπει νά μᾶς βρίσκει στήν ἑτοιμότητα τοῦ «γενηθήτω τό θέλημά Σου» καί ὄχι τό θέλημά μου. Καί τό θέλημά Του κι ἡ ἐντολή Του εἶναι γνωστή: «Αὕτη ἐστίν ἡ ἐντολή ἡ ἐμή, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους». «Μείνατε ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ ἐμῇ. Ἐάν τάς ἐντολάς μου τηρήσητε μενεῖτε ἐν τῇ ἀγάπῃ Μου». Δέν ὑπάρχει ἄλλος τρόπος νά γεμίσω τόν χρόνο μου καλῶς, νά ζωγραφίσω τό πορτραῖτο τῆς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ μέσα μου, πέρα ἀπό τό νά θέτω σέ πράξη αὐτό πού ζητάει ὁ Θεός καί πού συνιστᾶ καί τήν ἴδια τήν ὕπαρξή Του: τήν ἀγάπη. Ἡ εὐχή τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι σαφεστάτη: «νά ὁδεύουμε καλῶς σάν σέ ἡμέρα μέ τό φῶς τῶν ἐντολῶν σου».

ΝΕΥΡΙΑΖΩ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΩΘΕΙ!

«Αν, επιτιμώντας κάποιον, κινηθείς σε οργή, δικό σου πάθος ικανοποιείς. Δεν χρειάζεται να χάσεις την ψυχή σου για να σώσεις άλλους» (Αββάς Μακάριος ο Αιγύπτιος).

Το απόλυτο κριτήριο για έναν χριστιανό, μας υπενθυμίζει ο μεγάλος όσιος αββάς του Γεροντικού Μακάριος ο Αιγύπτιος, είναι η σωτηρία της ψυχής μας – ό,τι κάνουμε, λέμε ή και σκεφτόμαστε πρέπει σ’ αυτό ν’ αποσκοπεί. Κι όταν λέμε σωτηρία της ψυχής εννοούμε όχι μία υπερφυσική εκτός σώματος κατάσταση κατά τον τύπο διαφόρων πνευματοκρατικών και ιδεαλιστικών φιλοσοφιών και θεοσοφιών που έλκουν την καταγωγή τους συνήθως από Ανατολικές δοξασίες ως να είναι το σώμα κάτι το κακό – έχει ταλαιπωρηθεί πολύ και πολλές φορές η Εκκλησία και η ορθόδοξη θεολογία της από τέτοιες αντιλήψεις – αλλά τη σωτηρία όπως την εννοεί η Βιβλική και Πατερική μας παράδοση: την εύρεση του αληθινού εαυτού μας, την αποκατάστασή μας από τα τραύματα της αμαρτίας, την απόκτηση και πάλι της ψυχοσωματικής ολοκληρίας μας: να γίνουμε και πάλι σώοι και ολόκληροι. Κι αυτό σημαίνει τη σχέση μας με τον Χριστό ως ένταξή μας στο άγιο σώμα Του την Εκκλησία διά του αγίου βαπτίσματος και τη διαρκή στη συνέχεια προσπάθεια διακράτησης και αύξησης της χάρης αυτής με τη συμμετοχή μας εν μετανοία στα μυστήρια της Εκκλησίας, τη Θεία Ευχαριστία. Ο Χριστός δηλαδή είναι ο Σωτήρας μας, με Αυτόν και μέσα σ’ Αυτόν βρίσκουμε την αρχή μας και την αληθινή ταυτότητά μας ως άνθρωποι – ό,τι σημειώνει ιδιαίτερα ο απόστολος Παύλος με τον όρο «ανακεφαλαίωση»: όλα μπαίνουν με τον Χριστό στην κανονική τους θέση! Χωρίς Αυτόν το μόνο που επικρατεί και υπάρχει είναι η σύγχυση και η ακαταστασία, η ατμόσφαιρα και η «ζωή» του Πονηρού διαβόλου.

Κι αυτό περαιτέρω σημαίνει ότι ο χριστιανός ως μέλος Χριστού αρχίζει και κινείται στην οδό Εκείνου και στον «ρυθμό» Εκείνου: την ταπείνωση και την αγάπη. Ταπείνωση και αγάπη δεν είναι τα πιο καθοριστικά στοιχεία της ζωής του Κυρίου, κατά τη δική Του αποκάλυψη; Οπότε ο χριστιανός βρίσκεται αδιάκοπα σε μία κένωση και σε μία έξοδο από τα δεσμά του εγωιστικού εαυτού του, αναζητώντας και «κυνηγώντας» την αλήθεια της αγάπης, κατά το πρότυπο του ίδιου του Κυρίου, «ο Οποίος όντας Θεός «εκένωσε» τον εαυτό Του και ταπεινώθηκε, έγινε άνθρωπος, κι έδειξε υπακοή στον Θεό Πατέρα μέχρι θανάτου και μάλιστα σταυρικού». Η αγάπη λοιπόν αποτελεί εκείνο που φανερώνει τη γνησιότητα της χριστιανοσύνης του πιστού, η αγαθή σχέση του με τον συνάνθρωπο, χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να βρει και τον ίδιο του τον εαυτό! «Από τον πλησίον μας εξαρτάται η ζωή και ο θάνατος» κατά τη γνωστή ρήση του μεγάλου οσίου Αντωνίου.

Να όμως που σε αυτήν την κίνηση προς τον συνάνθρωπο, κίνηση αγάπης και ενδιαφέροντος προς αυτόν αναπτύσσεται ένας μεγάλος κίνδυνος: να προσκρούσουμε στην άρνηση αλλά και στην εχθρότητα ακόμη του άλλου. Εμείς ενδιαφερόμαστε και θέλουμε να τον «σώσουμε» από τις τυχόν αμαρτίες και τα στραβοπατήματά του, από την άγνοιά του για την αλήθεια, εκείνος όμως αντιδρά. Και τότε, με το δεδομένο ότι βρισκόμαστε πάνω στην απόλυτη αλήθεια και στο απόλυτο δίκιο, «ερεθίζεται» ο ζήλος μας – πρέπει να τον «πείσουμε», να «καταλάβει», να «σωθεί» κι αυτός! Κι αρχίζουμε να τον ελέγχουμε που δεν πείθεται, και να οργιζόμαστε – πώς παρουσιάζεται τόσο τυφλός μπροστά στο εξώφθαλμο, την αλήθεια της πίστης μας; Και χωρίς να το καταλαβαίνουμε, ήδη έχουμε πέσει κι εμείς στην παγίδα του πονηρού: μας έχει περιτυλίξει με τα «δεξιά» όπλα του: την οργή αλλά για καλό σκοπό(!) - τη σωτηρία του συνανθρώπου μας!  

Ο άγιος Μακάριος αποκαλύπτει την κρυμμένη κατάστασή μας: σε μία τέτοια περίπτωση δουλεύουμε στον εγωισμό μας, «δικό μας πάθος ικανοποιούμε»! Και γι’ αυτό μας αποτρέπει: «μη χάσουμε την ψυχή μας τάχα για να σώσουμε τους άλλους»! Πρόκειται για αλήθεια που διαλαλεί ποικιλοτρόπως η Γραφή και όλη η διδασκαλία της Εκκλησίας: «το καλό για να είναι καλό πρέπει να γίνεται και με καλό τρόπο!» (απ. Παύλος). Αν στη θεωρούμενη καλή επιδίωξή μου διαπιστώνω ότι αναπτύσσεται κάποιο πάθος μέσα μου, τότε δεν είναι καλή η επιδίωξη – υφέρπει, όπως είπαμε, ο εγωισμός. Αυτό δεν λέει και πάλι ο άγιος  Παύλος για παράδειγμα όταν προτρέπει: «όταν πας να νουθετήσεις έναν αιρετικό άνθρωπο, πες του το μία και δεύτερη φορά. Μετά σταμάτα!» - ξέρει ο απόστολος ότι η επιμονή εν προκειμένω κρύβει δικό μας πάθος. Κι ακόμη το λέει αλλού (Γαλ. 6, 1) ακόμη καθαρότερα: «Αν κάποιος βρεθεί να κάνει κάποιο παράπτωμα, εσείς που έχετε το Πνεύμα του Θεού να τον διορθώνετε με πραότητα. Προσέχετε μόνο μην παρασυρθείτε κι εσείς από τον πειρασμό»! Κι ο  άγιος Ιωάννης της Κλίμακος επιλέγει: Ο κινούμενος έτσι νοσεί από τη «νόσο του διαβόλου», δηλαδή την υπερηφάνεια.

Πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε στις κινήσεις και την όλη συμπεριφορά μας! Πόσες φορές νομίζοντας ότι ο Θεός μάς «βραβεύει» για τα καλά μας έργα, Εκείνος αποστρέφει το πρόσωπό Του από εμάς λόγω της αλαζονείας μας!

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΒΛΕΠΩ ΠΟΥΘΕΝΑ ΤΟΝ ΘΕΟ;

«Ο άνθρωπος, ζώντας πνευματικά, αρχίζει να βλέπει παντού τον Θεό· και όσο πιο πνευματικά ζει, τόσο πιο καθαρά Τον βλέπει. Απεναντίας, όταν ζει σαρκικά, πουθενά δεν βλέπει τον Θεό και τη δύναμή Του. Παντού βλέπει σάρκα και ύλη» (άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης).

Ο μέγας άγιος της Ρωσικής Εκκλησίας Ιωάννης της Κροστάνδης εκτός από το τεράστιο πνευματικό και κοινωνικό έργο που επιτέλεσε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του μάς άφησε και πολλά γραπτά, τα οποία είναι γεμάτα από Πνεύμα Θεού. Στο παραπάνω μικρό απόσπασμα επισημαίνει μέσα από την εμπειρία του μία από τις μεγαλύτερες αλήθειες, τις οποίες αποκαλύπτει ο λόγος του Θεού: η θέα του Θεού δεν είναι πρωτίστως θέμα Εκείνου, αλλά του ίδιου του ανθρώπου – της ποιότητας του εσωτερικού του κόσμου. Αν ο εσωτερικός κόσμος μας, δηλαδή αυτό που λέμε «καρδιά», είναι καθαρός, τότε διανοίγονται οι οφθαλμοί της ψυχής – υπάρχουν και πνευματικές αισθήσεις – και βλέπουμε τον Θεό παντού.

Τον βλέπουμε στη φύση και σε όλη τη δημιουργία, γιατί «του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής» και «πάντα δι’ Αυτού εγένετο και χωρίς Αυτού εγένετο ουδε εν ο γέγονε»∙ Τον βλέπουμε κατεξοχήν στον συνάνθρωπό μας, γιατί αποτελεί εικόνα του Χριστού κατά την αποκάλυψή Του και «εφόσον εποιήσαμεν ενί τούτων των ελαχίστων Αυτώ εποιήσαμεν»: ο συνάνθρωπος είναι μία μυστική παρουσία του Χριστού∙ Τον βλέπουμε και στον ίδιο τον εαυτό μας, ακριβώς για τον ίδιο με τον παραπάνω λόγο – πρώτος συνάνθρωπός μας είμαστε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας! Κι ακόμη: Μπορούμε και Τον βλέπουμε και σε οτιδήποτε άλλο είναι δικό Του – τους λόγους και τις εντολές Του, τις προσευχές που μας δίδαξε και μας ενέπνευσε, οτιδήποτε τελικώς υφίσταται στον κόσμο. «Τα πάντα και εν πάσι Χριστός» δεν λέει και ο απόστολος Παύλος που κατεξοχήν αυτός είχε τη χαρισματική αυτή εμπειρία της πίστεως, όπως και «εν αυτώ ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν»;

Κι ακόμη κατά τον άγιο: η θέα αυτή του Θεού βαίνει αυξανόμενη ανάλογα με την ένταση της πνευματικής μας ζωής - ό,τι συμβαίνει και με τους σωματικούς οφθαλμούς: υγιής οφθαλμός βλέπει τα πάντα καθαρά, ασθενής οφθαλμός βλέπει θαμπά και δυσδιάκριτα. Και τι σημαίνει πνευματική ζωή; Ζωή σύμφωνα με το άγιο θέλημα Κυρίου του Θεού μας, καθώς ενισχύεται μάλιστα αυτή από την ίδια τη χάρη του Θεού μέσα από τα μυστήρια της Εκκλησίας. Οπότε για έναν άγιο άνθρωπο η θέα του Θεού είναι «δεδομένη» - η πίστη του όντως γι’ αυτόν συνιστά μία καθαρή όραση. Είναι αυτό που βεβαίωσε ο Κύριος: «μακάριοι είναι αυτοί που έχουν καθαροί την καρδιά, δηλαδή τηρούν το θέλημα του Θεού: την ταπείνωση και την αγάπη, γιατί αυτοί θα δουν τον Θεό».

Από την άλλη, η διαπίστωση είναι εξίσου προφανής και αυτήν επισημαίνει ο άγιος Ιωάννης: άνθρωπος που «ζει σαρκικά, πουθενά δεν βλέπει τον Θεό και τη δύναμή Του. Παντού βλέπει σάρκα και ύλη»! Και σαρκικά ζει ο άνθρωπος που έχει προσανατολιστεί αποκλειστικά στον υλικό κόσμο, αποσκοπώντας μόνο στην ικανοποίηση των αισθήσεών του, κατά το «φάγωμεν και πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκομεν».

Πού λοιπόν είναι ο Θεός; Γιατί δεν Τον βλέπουμε; Γιατί δεν μας φανερώνεται; Γιατί δεν κάνει αισθητή την παρουσία Του για να μας «πείσει» για την ύπαρξή Του; Τα «κλασικά» ερωτήματα που θέτουμε, κατά τον άγιο και σύνολη βεβαίως την αγιογραφική και πατερική παράδοση, γιατί ακολουθούμε την «πεπατημένη» οδό των αδιάφορων ανθρώπων που έχουν μάθει να επιρρίπτουν την ευθύνη πάντοτε για όλα στους άλλους, κυρίως δε στον Θεό – Εκείνος μάς δημιουργεί το πρόβλημα! Η απάντηση όμως είναι απλούστατη, αλλά όπως καταλαβαίνουμε απαιτεί κινητοποίηση και «ξεβόλεμα» από τα πάθη μας: να κοιτάξουμε τον εαυτό μας και την κατάσταση της καρδιάς μας – βλέπουμε και ακούμε με ό,τι ενεργεί μέσα μας. Και να μετανοήσουμε. Τότε πράγματι κατά την αναλογία της διάθεσης και του πόθου μας θα Τον δούμε να ανατέλλει στην ύπαρξή μας και να γευόμαστε το φως Του! Ίσως οι μάγοι της μακρινής Περσίας κατά τη γέννηση του Χριστού έχουν να μας πουν πολλά πράγματα επ’ αυτού!

ΤΟ «ΜΥΣΤΙΚΟ» ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ

«Ὁ Χριστός ἐνήργει ἐν τῷ ἁγίῳ Σπυρίδωνι», ώστε να καταστεί αυτός μέγας θαυματουργός άγιος. Και μπόρεσε να βρει δίοδο μέσα του, λόγω της καθαρής του καρδιάς της γεμάτης από έλεος και ευσπλαγχνία, που σημαίνει ότι εκείνο που θέτει εμπόδιο στην έλευση του Κυρίου μέσα μας είναι αποκλειστικά και μόνον ο εγωισμός μας, δηλαδή η αμαρτία μας. Κι είναι ευνόητο: πώς σε μια καρδιά γεμάτη από το εγώ, το οποίο λειτουργεί πάντοτε με κατακτητικό τρόπο που δεν αφήνει τίποτε άλλο δίπλα του, θα μπορέσει να συνυπάρξει ή να ’βρει λίγο χώρο η χάρη του Θεού; «Εγώ» και «χάρη Θεού» είναι αντιθετικές πραγματικότητες, κατά τον αψευδή λόγο του Κυρίου, «οὐδείς δύναται δυσίν κυρίοις δουλεύειν».

 Και η Εκκλησία μας έρχεται και μας παίρνει από το χέρι για να μας πάει σε βαθύτερα επίπεδα του εσωτερικού κόσμου του αγίου Σπυρίδωνα. Κυριάρχησε ο Χριστός μέσα στην καρδιά του αγίου εξορίζοντας τον νοσηρό εγωισμό του, έγινε δηλαδή «καταγώγιον θείου Πνεύματος», διότι «ἐγένετο ἔμπλεως ἀποστολικῆς διδασκαλίας» και  έζησε «δι’ ἐναρέτου πολιτείας». Να λοιπόν το «μυστικό» της πνευματικής ζωής του αγαπημένου αυτού αγίου: Στράφηκε με δύναμη ψυχής – ενισχυόμενος προφανώς από τη χάρη του Θεού – στην αληθινή εικόνα του Χριστού που κηρύσσει η αποστολική εκκλησιαστική παράδοση, και αγωνίστηκε, όση αυτώ δύναμις, να τηρήσει τις άγιες εντολές Εκείνου.  Αλήθεια πίστεως της Εκκλησίας και ενάρετη ζωή. Όπου υπάρχει η έφεση στα δύο αυτά, εκεί έχουμε Πνεύμα Θεού, εκεί έχουμε αγιότητα, εκεί λοιπόν κηρύσσεται ορθά ο Θεός και προσφέρονται ιάματα ψυχής και σώματος σε όλους τους ανθρώπους.

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Ο ΠΙΟ ΚΑΛΟΣ ΜΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

«Πολλές συμβουλές δίνονται για το συμφέρον μας, τίποτε όμως δεν είναι πιο αρμόδιο στον καθένα από τη δική του γνώμη, δηλαδή τη συνείδησή του» (όσιος Μάρκος ο ασκητής, Περί πνευματικού νόμου, κεφ. 68).

Ο όσιος Μάρκος (4^ος αι.) αποτελεί έναν από τους μεγάλους ασκητικούς διδασκάλους, που επηρέασε θετικά τη ζωή πολλών συνανθρώπων του διαχρονικά, όπως τον όσιο Συμεών τον νέο θεολόγο για παράδειγμα – δεν είναι τυχαίο ότι στη Βυζαντινή εποχή επικρατούσε η γνώμη «πώλησον πάντα και αγόρασον Μάρκον»! Στο συγκεκριμένο μικρό κεφάλαιο του έργου του «Περί πνευματικού νόμου» προβαίνει σε μία εξαιρετική παρατήρηση που αποκαλύπτει τη βαθειά γνώση του για τον άνθρωπο, γνώση που απέκτησε και από τη μελέτη της Αγίας Γραφής και των προγενεστέρων από αυτόν Πατέρων, κυρίως όμως από την ασκητική του πείρα δεκαετιών πνευματικής εκκλησιαστικής ζωής.

Τι παρατηρεί ο άγιος; Πολλοί άνθρωποι γύρω μας – κι εμείς οι ίδιοι για τους άλλους – είναι έτοιμοι να μας βοηθήσουν με τη συμβουλή τους, όταν αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα, συχνά μάλιστα και όταν δεν έχουμε πρόβλημα, και να μας υποδείξουν πράγματι το συμφέρον για εμάς. Αλλά και πολλά βιβλία υπάρχουν, παλαιότερα και νεώτερα, που εξίσου μας βοηθούν με τα γραφόμενά τους στην επιλογή της ορθής κατεύθυνσης της ζωής μας -  η Αγία Γραφή, τα Πατερικά κείμενα, όλα τα εκκλησιαστικά γενικώς βιβλία δεν εντάσσονται μέσα σ’ αυτήν τη χορεία των ωφέλιμων βιβλίων; Υπάρχει μάλιστα μία τέτοια ετοιμότητα παροχής συμβουλών από κάποιους συνανθρώπους μας, που λειτουργεί μάλλον αρνητικά ακόμη κι όταν χρειαζόμαστε τη γνώμη και τη συμβουλή τους – νιώθουμε ότι συμπεριφέρονται ως οι δάσκαλοι που από θέση ισχύος και αφ’ υψηλού μάς προσφέρουν τα φώτα τους! Για τέτοιους «έτοιμους» προς διδασκαλία ανά πάσα στιγμή πρέπει να προέτρεψε ο άγιος Ιάκωβος ο αδελφόθεος στην καθολική επιστολή του «μη πολλοί διδάσκαλοι γίνεσθε, αδελφοί μου, ειδότες ότι μείζον κρίμα ληψόμεθα» - γνωρίζοντας ότι θα λάβουμε μεγαλύτερη καταδίκη!

Ανεξάρτητα όμως από τις συμβουλές που καλή ή κακή τη πίστει δίνουμε στους άλλους, συμβουλές πάντα για το συμφέρον τους που ο άγιος Μάρκος δεν αμφισβητεί, προβαίνει είπαμε στη βαθειά ανθρωπολογική παρατήρηση: ό,τι καλή συμβουλή κι αν μας δώσει ο άλλος, ο συνάνθρωπος, εάν εμείς οι ίδιοι δεν την αποδεχτούμε μέσα μας, αν δηλαδή δεν γίνουμε οι ίδιοι συμβουλάτορες και «ποιμένες» του εαυτού μας μέσω της συνειδήσεώς μας, μικρή επίδραση μπορεί να έχει για τη ζωή μας. Γιατί αυτό; Διότι - πέραν του γεγονότος ότι ο καθένας γνωρίζει καλύτερα από τους άλλους το τι συμβαίνει μέσα του, όπως σημειώνει ο απόστολος Παύλος:  «ουδείς γινώσκει ανθρώπων τα του ανθρώπου ει μη το πνεύμα του ανθρώπου το εν αυτώ» - ο ίδιος τελικώς είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τον εαυτό του και η δοσμένη από τον Θεό ελευθερία του είναι το πιο καθοριστικό και «κανονιστικό» στοιχείο για την πορεία της ζωής του. Όταν ο ίδιος ο Κύριος καλούσε να Τον ακολουθούν «όσοι θέλουν»  - «όστις θέλει οπίσω μου ελθείν» - τι άλλο ήθελε να μας πει πέραν της αλήθειας αυτής; Γι’ αυτό και δεν έχει καμία σημασία η διά της βίας επιβολή μίας «πνευματικής» ζωής επάνω μας, (και δεν εννοούμε τη χρήση βίας της οργανωμένης Πολιτείας εναντίον αυτών που χρησιμοποιούν βία κατά των άλλων!), μάλιστα καταφέρνει το εντελώς αντίθετο: να αντιδρούμε έστω κι αν αναγνωρίζουμε τον θετικό για εμάς χαρακτήρα της! «Ιδού έστηκα επί την θύραν και κρούω» ακούγεται ο παρήγορος λόγος του Κυρίου για τον καθένα μας. «Όποιος ακούσει και μου ανοίξει, θα εισέλθω και θα παρακαθήσω μαζί του».

Οπότε το ζητούμενο για τον άγιο που εκφράζει συνολικά την ανθρώπινη φύση εν προκειμένω, είναι να στρέψει ο καθένας την προσοχή του στην επιμέλεια της συνειδήσεώς του – αυτή δίνει τις πιο ορθές συμβουλές ως η πιο αρμόδια! Κι επιμέλεια σημαίνει να φροντίζει ο άνθρωπος να τη διατηρεί καθαρή με την τήρηση των εντολών του Θεού. Όσο ο πιστός «κυνηγάει» με επίγνωση, δηλαδή με δική του ευθύνη και απόφαση, τους λόγους του Κυρίου για να τους εφαρμόσει, τόσο και μεταθέτει εαυτόν στον χώρο συντονισμού του με το φως του Θεού, συνεπώς πορεύεται μέσα στο άπλετο φως της παρουσίας Εκείνου – γίνεται όντως «θεοδίδακτος». Γι’ αυτό και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το αμέσως επόμενο κεφάλαιο του κειμένου του αγίου Μάρκου λέει: «Εάν αποζητείς τη θεραπεία της ψυχής, να επιμελείσαι τη συνείδησή σου. Να εφαρμόζεις όσα σου υπαγορεύει και θα ωφεληθείς» (69).

Ποιο το πρακτέο; Μη σπεύδουμε πρώτα από όλα να κάνουμε το δάσκαλο, δίνοντας συμβουλές. Ακόμη κι αν φορτικά ο άλλος μάς το ζητάει, πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί. Και στην περίπτωση αυτή, μετά από προσευχή μυστική για να μας φωτίσει ο Θεός, λέμε τη γνώμη μας, αφήνοντας όμως τον άλλο να αποφασίσει τι θα κάνει. Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι έχουν καταλάβει πολύ καλά το σημείο αυτό: αποφεύγουν να δίνουν συμβουλές σ’ αυτούς που καταφεύγουν στη βοήθειά τους, καθοδηγώντας τους να βρουν μόνοι τους την απάντηση στα προβλήματά τους. Γιατί μάλλον όλοι γνωρίζουμε τη «λύση» σε ό,τι μας απασχολεί, αλλά αγνοούμε τον τρόπο να την ακολουθήσουμε, ή συχνότερα δεν βρίσκουμε τη δύναμη για κάτι τέτοιο. Και το ίδιο σ’ ένα βαθμό συμβαίνει και με τους γονείς: όσο τα παιδιά τους είναι μικρά, ναι, το παράδειγμά τους πρώτιστα και ο λόγος τους έπειτα θα γίνονται οι καθοδηγοί τους. Όταν μεγαλώσουν όμως και μάλιστα στην εφηβεία τους, εκεί χρειάζεται πολύ περίσκεψη και φειδώ: η σπουδή για συμβουλές, και μάλιστα με προτεταμένο δάχτυλο, είναι η βόμβα για να κλονίσει τη σχέση των γονιών με τα παιδιά και να τους δώσει το «πάτημα» να αντιδράσουν και να κάνουν το εντελώς αντίθετο από τη συμβουλή τους. Η διαρκής ορθή πρόταση στην περίπτωση αυτή, αλλά και πάντα, είναι «να έρθουν στο φιλότιμο»! Γιατί «φιλότιμο» και προσωπική ευθύνη είναι ακριβώς το ίδιο!

Νεαρός υποτακτικός βρέθηκε στο ασκηταριό του μεγάλου οσίου Ποιμένα. Κι ο όσιος δεν του υπεδείκνυε τίποτε, δεν τον συμβούλευε. Κι όταν εκείνος παραπονέθηκε σε άλλον αδελφό της συνοδείας για τη «σιωπή» του Γέροντα, ο όγιος Γέρων που πληροφορήθηκε το παράπονο είπε: «Ό,τι βλέπει να κάνω εγώ ας κάνει και εκείνος»! Η συμβουλή με άλλα λόγια που κραυγάζει η ίδια η ζωή μας, και δευτερευόντως ο λόγος μας, είναι η πιο αξιόπιστη και δυνατή συμβουλή: κάνει τον άλλον να την αποδεχτεί ως πρόταση και της δικής του ζωής. Κι αυτή η συμβουλή πια είναι η πιο «αρμόδια»!   

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΠΗΓΗ…ΑΒΥΣΣΟΣ…ΘΑΛΑΣΣΑ…

«Η αγάπη είναι πηγή πίστεως, άβυσσος μακροθυμίας, θάλασσα ταπεινώσεως» (άγιος Ιωάννης Κλίμακος).

«Τι ’ν’ αυτό που το λένε αγάπη;» λέει από παλιά ένα όμορφο τραγούδι. Καταλαβαίνει ο στιχουργός ότι η αγάπη δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς εύκολα να ορίσει - και μιλάει για μία εκδοχή της: την ερωτική μεταξύ άνδρα και γυναίκας. Πόσο όμως τούτο ισχύει, όταν προσπαθήσει κανείς να την ορίσει σε όλες τις διαστάσεις της: με τον Θεό, με τον φίλο, με τον γονιό, με τον αδελφό, με τον συνάνθρωπο εν γένει! Εκεί σηκώνει τα χέρια, γιατί διαπιστώνει ότι βρίσκεται ενώπιον ενός μυστηρίου μεγάλου, τόσο μεγάλου που κατά τη χριστιανική πίστη ανάγεται στον ίδιο τον Θεό. Έτσι δεν «ορίζεται» ο Θεός από τη Γραφή; «Ο Θεός αγάπη εστί». Επομένως όσο και να προσπαθήσουμε να την προσδιορίσουμε φτάνουμε σε αδιέξοδο. Η μόνη λύση είναι ως χριστιανοί να ψαύσουμε τα ενεργήματά της όπως τα βλέπουμε στην Αποκάλυψη του Θεού μας, κατεξοχήν δε στο πρόσωπο του ενανθρωπήσαντος Θεού μας, του Ιησού Χριστού. Κάθε λόγος, κάθε κίνηση, κάθε ενέργεια Εκείνου την Αγάπη απεκάλυπτε – στο απώγειό της. Στη γη βρισκόταν η ίδια η Αγάπη!

Κι αυτήν την Αγάπη κληθήκαμε ως πιστοί να ζούμε κι εμείς. Ενσωματωμένοι στον Χριστό διά του αγίου βαπτίσματος, Εκείνον, δηλαδή την Αγάπη, φανερώνουμε, Εκείνον περιφέρουμε, με το κύριο γνώρισμα και χαρακτηριστικό της: τη θυσία του εαυτού μας για χάρη του άλλου! Τον θάνατό μας για να ζήσει ο άλλος! «Αυτή είναι η εντολή μου, να αγαπάτε ο ένας τον άλλον, όπως εγώ σας αγάπησα. Μεγαλύτερη αγάπη από αυτή δεν υπάρχει: να θυσιάζει κανείς τη ζωή του για χάρη των φίλων του» (ο Κύριος). Αυτό ψαύσαμε και είδαμε και παρατηρήσαμε στον Χριστό: τη θυσία Του για μας˙ τη ζωή Του μέσα σε μας˙ τη χαρά Του ως εγκατοίκησή Του μέσα στη δική μας ύπαρξη – στην ψυχή και το σώμα μας! Κι αυτό είδαμε και βλέπουμε και στη ζωή όλων των αγίων μας. «Πάντοτε τη νέκρωση του Χριστού περιφέρουμε μέσα στο σώμα μας» (απόστολος Παύλος). Και τι γίνεται μέσα στο μυστήριο αυτό που μόνον εμπειρικά διαπιστώνεται;

- Φουντώνει η πίστη στον Χριστό – έχουμε φτάσει όχι σε ρυάκια και λιμνούλες, αλλά στην ίδια την πηγή, στο τέρμα και το ωμένα (Ω): η πίστη ως θέα και όραση Θεού!

- Πλαταίνει τόσο πολύ η καρδιά μας, ώστε χωράει τον κόσμο όλο – «βουτιά» στην άβυσσο: όλους τους κατανοούμε μ’ έναν «παροξυσμό» (απ. Πέτρος) που μας βγάζει «εκτός εαυτού»˙ όλους και όλα τα ανεχόμαστε – η υπομονή μας δεν έχει όρια˙ όλους τους δικαιολογούμε, αναλαμβάνοντας την ευθύνη και για των άλλων τα σφάλματα˙ όλους τους βάζουμε κάτω από τη σκέπη μας – σαν να είμαστε κι εμείς θεοί!

- Πέφτουμε σε πέλαγος που κατά τρόπο παράδοξο ανοίγει τα μάτια για να δούμε το πόσο μικροί και μηδαμινοί είμαστε – ναι, ένα τεράστιο «μηδέν»! «Χωρίς εμένα δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε!» (ο Κύριος). Γιατί ακριβώς το μεγαλείο μας ως ανθρώπων έγκειται σ’ Εκείνου την αγάπη και τη δύναμη. Που θα πει: όσο γευόμαστε τον Θεό μας και την αγάπη που μας μεταγγίζει, τόσο και προχωρούμε στην αναγνώριση της ευτέλειάς μας – προχωρούμε από ταπείνωση σε ταπείνωση. «Μακάριοι όσοι αναγνωρίζουν την πνευματική τους φτώχεια» (ο Κύριος). Όπως το λέει ο ορισμός του αληθινού χριστιανού και πάλι, ο μέγας Παύλος: «ο Χριστός ήλθε να σώσει τους αμαρτωλούς, πρώτος των οποίων είμαι εγώ!» «Κράτα τον νου σου στον Άδη και μη απελπίζεσαι» (άγιος Σιλουανός).

Λοιπόν, ας κοιτάμε τους αγίους μας – είναι οι μόνοι χριστιανοί!

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΜΕΘΥΣΜΕΝΟΙ ΑΠΟ… ΑΓΑΠΗ!

«Η αγάπη, ως προς την ποιότητά της είναι ομοίωση με τον Θεό, όσο βέβαια είναι δυνατόν στους ανθρώπους. Ως προς την ενέργειά της, μέθη της ψυχής. Ως προς δε τις ιδιότητές της, πηγή πίστεως, άβυσσος μακροθυμίας, θάλασσα ταπεινώσεως» (Άγιος Ιωάννης Κλίμακος, λόγ. λ΄, 3).

Ο όσιος μας το λέει ξεκάθαρα: μοιάζουμε με τον Θεό, όταν αγαπάμε. Γιατί «ο Θεός αγάπη εστί». Κι έτσι είμαστε μέσα στην προοπτική της δημιουργίας μας, γιατί μ’ αυτήν τη δυναμική δημιουργήθηκαμε: «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού». Που σημαίνει: όσο αγαπάμε τόσο γινόμαστε και φυσιολογικοί. Αν βγάλουμε την αγάπη από τη ζωή μας, αυτομάτως χάνουμε τον ανθρωπισμό μας - γινόμαστε κτηνώδεις και δαιμονιώδεις, μολονότι και τα κτήνη ακόμη έχουν κάποια φυσική αγάπη. Οπότε μπορεί να μεγαλουργούμε στον κόσμο, είτε με τις γνώσεις μας είτε με τα χρήματά μας είτε με τις σπουδαίες θέσεις μας, και τελικώς να λειτουργούμε μέσα σ’ αυτόν ως τύραννοι και ως κόλαση – άλλοι  περιφερόμενοι δαίμονες!

Εννοείται βεβαίως ότι μιλάμε για την αληθινή αγάπη και όχι τις «καρικατούρες» της που δημιουργούμε συνήθως οι άνθρωποι (παραλλαγές του ίδιου του εγωισμού!)  – γι’ αυτό και ο όσιος τη σχετίζει με τον Θεό. Ας θυμηθούμε  τον ωραίο στίχο: «Θες να δεις την αγάπη; Κοίτα τον Σταυρό!» Στον Σταυρό βλέπουμε, όσο είναι δυνατόν για μας, τα όρια της αγάπης, δηλαδή την κατανόησή της ως θυσίας ανιδιοτελούς προς χάρη του άλλου. Και τι γίνεται, όταν με τη χάρη του Χριστού, (που σημαίνει με τη χάρη των μυστηρίων της Εκκλησίας), προσπαθούμε κι εμείς να τη ζήσουμε; Αρχίζουμε να νιώθουμε την ενέργειά της που είναι μια «μέθη της ψυχής». Γιατί; Διότι τότε φανερώνεται ο ίδιος ο Χριστός μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, κάνοντάς τον να ζει μια θεοειδή «τρέλα»! Ο ίδιος το υποσχέθηκε: «Εάν με αγαπάτε, τηρείστε τις εντολές μου (δηλαδή το «αγαπάτε αλλήλους»). Κι όταν με αγαπήσετε έτσι, θα σας αγαπήσει ο Πατέρας μου, κι εγώ θα σας αγαπήσω και θα σας φανερωθώ μέσα σας». Ζώντας την αγάπη λοιπόν ζούμε διαρκώς τη θεία κοινωνία: μας προσφέρεται μ’ έναν πνευματικό και ξεχωριστό από το μυστήριο της Ευχαριστίας ο ίδιος ο Χριστός!

Ο όσιος μας δίνει και τα κριτήρια γνησιότητας της αγάπης και της θεοκοινωνίας αυτής: αναβλύζει μέσα από την καρδιά μας η ακλόνητη πίστη στον Τριαδικό Θεό – πίστη και αγάπη πάνε πάντοτε μαζί·  πλαταίνει τόσο πολύ η καρδιά μας, ώστε χωράμε τους πάντες και υπομένουμε τους πάντες, κατεξοχήν μάλιστα τους εχθρούς μας· νιώθουμε ότι όλη αυτή η χάρη, μας προσφέρεται από τον Κύριο χωρίς να την αξίζουμε: ψαύουμε την άβυσσο της ευτέλειάς μας, κολυμπώντας στη θάλασσα της μηδαμινότητάς μας. Έχουμε γίνει μικροί… Χριστοί!

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΩΝ ΘΛΙΨΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΘΗΜΑΤΩΝ!

«Γνώριζε ότι στις θλίψεις και τα παθήματα, στην υπομονή και στην πίστη, κρύβονται οι θείες υποσχέσεις, μαζί με τη δόξα και την απόκτηση των θείων αγαθών. Είναι ανάγκη και το σιτάρι που σπέρνεται στη γη και το δένδρο που μπολιάζεται να υποστούν πρώτα σήψη και φαινομενική ατιμία, για να απολαύσουμε κατόπιν την ομορφιά και τον πολλαπλάσιο καρπό τους» (όσιος Μακάριος Αιγύπτιος).

Φαίνεται παράδοξο και παράλογο: Στις θλίψεις και στα παθήματα και στις δοκιμασίες είναι κρυμμένες όλες οι δωρεές του Θεού – στο θεωρούμενο «σκοτεινό» είναι κρυμμένο το φως! Αυτή δεν είναι η εκτίμηση: του παραλογισμού, όλων ημών που κινούμαστε με την κοσμική λογική, η οποία έχει συνηθίσει όλα να τα θέλει στο χέρι και να θεωρεί ως επιτυχία και δόξα αυτό που φαίνεται και λάμπει – πόσοι δεν πουλάνε και την ψυχή τους, όπως λένε, για λίγα λεπτά ή και δευτερόλεπτα δημοσιότητας! –   και να χαρακτηρίζει καλό και «υγιές» και επιθυμητό αυτό που σφύζει ακριβώς από υγεία και δύναμη σωματική; Οι περισσότεροι δεν κοιτάμε με αποτροπιασμό ή με οίκτο και συγκατάβαση, το λιγότερο, οτιδήποτε ανήκει στον χώρο των θλίψεων και των δυσκολεμένων καταστάσεων; - απευχόμαστε μη τυχόν και βρεθούμε σε παρόμοιες περιστάσεις! Κι όμως ο άγιος το θεωρεί δεδομένο: θείες υποσχέσεις, δόξα Θεού, θεϊκά αγαθά είναι απρόσιτα διά γυμνού οφθαλμού. Γιατί είναι κρυμμένα! Κι είναι κρυμμένα κάτω από τον μανδύα που δεν θέλουμε να βλέπουμε και τον ξεπερνάμε γρήγορα: τον «μαύρο» μανδύα των δοκιμασιών και των παθημάτων! Που θα πει: τα αληθινά της ζωής τελικά, τα γεμάτα φως και δόξα, «όσα οφθαλμός δεν είδε και αυτί δεν άκουσε και καρδιά ανθρώπου δεν τα γεύτηκε», για εμάς ή για τους πολλούς από εμάς δεν... υπάρχουν! Σαν τον τυφλό που επειδή δεν έχει τα μάτια του δεν μπορεί να απολαύσει το φως! Το σκοτάδι είναι το «φως» της μίζερης ζωής μας!

Για τον μεγάλο όσιο Μακάριο η πραγματικότητα αυτή είναι τόσο αληθινή, όσο αληθινό είναι το γεγονός ότι «το σιτάρι και το δένδρο που μπολιάζεται πρώτα πρέπει να υποστούν σήψη και φαινομενική ατιμία κι ύστερα να απολαύσουμε την ομορφιά τους και τον καρπό τους» - η ίδια η φύση μάς διδάσκει και μας καθοδηγεί. Αλλά δεν είναι μόνο η φυσική πραγματικότητα που λειτουργεί «παράδοξα και παράλογα» ως προς τη δική μας λογική. Πολύ περισσότερο λειτουργεί έτσι η πνευματική πραγματικότητα, την οποία απεκάλυψε ο λόγος του Θεού, και στην Παλαιά και στην Καινή κυρίως Διαθήκη. Λέμε το αυτονόητο για έναν χριστιανό: πώς ήλθε στον κόσμο ο παντοδύναμος Θεός μας; Ως βρέφος στην πιο άσημη γωνιά της γης, από μία πολύ συνηθισμένη θεωρούμενη κοπέλα! Και μάλιστα γεννημένος σ’ έναν στάβλο, γιατί δεν υπήρξε κατάλυμα να Τον δεχτεί! Το απόλυτο μεγαλείο ντυμένο την έσχατη ταπείνωση! Μα και όλη η ζωή του ενανθρωπήσαντος Θεού μας, με αποκορύφωση τον Σταυρό, τι ήταν; Δεν ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο φάνηκε ποτέ στη γη, αλλά καλυμμένο με τον μανδύα ενός «απλού»   ανθρώπου; Κι επάνω στον Σταυρό! Με τον πλέον ατιμωτικό τρόπο, ένας θεωρούμενος «εχθρός του λαού και κακούργος» νικά τον διάβολο, καταργεί την αιτία παντός κακού την αμαρτία, καταπατά τον θάνατο! Το απώγειο της δόξας του Θεού μέσα στην «κατάρα» του Σταυρού!

Ο ίδιος ο Κύριος δεν δίδαξε, όχι μόνο με τη ζωή Του, πως «μέσα από πολλές θλίψεις θα εισέλθετε στη Βασιλεία του Θεού;» - οι θλίψεις, όχι μόνο μία αλλά πολλές, αποτελούν το μονοπάτι που βγάζει στη δόξα του Θεού και στην ολόφωτη ζωή Του! Οι θλίψεις και οι δοκιμασίες: η κρυμμένη δόξα και το «εκτυφλωτικό» υπέρ φύσιν φως! Δεν μπορούμε όμως να μη μνημονεύσουμε και την εμπειρία του αποστόλου Παύλου: πονάει σωματικά καθ’ υπερβολήν, δεν αντέχει άλλο τη δοκιμασία και καταφεύγει στον αγαπημένο του Κύριο: «τρεις φορές Τον παρεκάλεσα να μου πάρει τον πόνο και μου απάντησε: όχι, σου αρκεί η χάρη μου! Γιατί η δύναμή μου φτάνει στην ολοκλήρωσή της μέσα από την ασθένεια!» Και με την αποκάλυψη αυτή που ακυρώνει ό,τι συνιστά βεβαιότητα του ανθρώπου: «την υγειά μας πάνω απ’ όλα να έχουμε!»,  καταλαβαίνει: το υπέρτατο είναι να έχει κανείς τη χάρη του Θεού, τον ίδιο τον Θεό δηλαδή στη ζωή του∙ κι ακόμη: η ασθένεια και ο πόνος και η δοκιμασία είναι το ένδυμα που περικλείει τη δύναμη του Θεού και το όχημα που μεταφέρει την πανσθενή ενέργειά Του για να γίνει και ο άνθρωπος παντοδύναμος. «Με μεγάλη ευχαρίστηση λοιπόν θα καυχηθώ για τις ασθένειές μου, για να σκηνώσει στην ύπαρξή μου η δύναμη του Θεού! Όταν βρίσκομαι ασθενής και σε αδύναμη γενικά κατάσταση, τότε είμαι δυνατός!» Η απόλυτη ανατροπή! Η άλλη λογική της πνευματικής ζωής! Η απάντηση στην ακατανόητη, κατά τα άλλα, απόφαση των οσίων Πορφυρίου και Παϊσίου, να μην προσεύχονται υπέρ της αποκαταστάσεως της υγείας τους! Αλλά αυτό όμως που αδιάκοπα κραυγάζει και η ίδια η φύση: «η ομορφιά και ο καρπός έρχονται μέσα από τη σήψη και τη φαινομενική ατιμία»!

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΔΕΝ ΦΕΥΓΕΙ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΜΕ ΠΟΛΕΜΟ!

 «Μην πολεμάτε να διώξετε το σκοτάδι απ’ το δωμάτιο της ψυχής σας. Ανοίξτε μια τρυπίτσα, για να έλθει το φως, και το σκοτάδι θα φύγει. Το ίδιο ισχύει και για τα πάθη και τις αδυναμίες. Να μην τα πολεμάτε, αλλά να τα μεταμορφώνετε σε δυνάμεις, περιφρονώντας το κακό. Να καταγίνεσθε με τα τροπάρια, τους κανόνες, τη λατρεία του Θεού, τον θείο έρωτα. Όλα τ’  άγια βιβλία της Εκκλησίας, μας, η Παρακλητική, το Ωρολόγιο, το Ψαλτήρι, τα Μηναία περιέχουν λόγια άγια, ερωτικά προς τον Χριστό μας. Να τα διαβάζετε με χαρά και αγάπη και αγαλλίαση. Όταν δοθείτε σ’  αυτήν την προσπάθεια με λαχτάρα, η ψυχή σας θ’ αγιάζεται με τρόπο απαλό, μυστικό, χωρίς να το καταλαβαίνετε» (Οσίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και Λόγοι, Ι. Μ. Χρυσοπηγής, Χανιά, 2003, σελ. 283).

Μία απλή εμπειρική πραγματικότητα αναφέρει ο μεγάλος σύγχρονος άγιος και αγαπημένος Γέροντας Πορφύριος: Όταν θέλουμε να φύγουμε από το σκοτάδι, δεν προβαίνουμε σε…πολεμικές ενέργειες! Απλώς στρεφόμαστε προς το φως – αρκεί και μία… τρυπίτσα! Για να τονίσει έτσι ότι το ίδιο ισχύει και στην πνευματική ζωή. Τι δηλαδή; Ότι ζώντας σ’ έναν κόσμο που λόγω της αμαρτίας έχει χάσει την κοινωνία του με το φως που είναι ο Θεός και συνεπώς ζει μέσα στο πνευματικό σκοτάδι  – «ο Θεός είναι φως και δεν υπάρχει σ’ Αυτόν κανένα σκοτάδι» μάς λέει ο λόγος του Θεού – το μόνο που αρμόζει να κάνουμε οι άνθρωποι είναι να στραφούμε ακριβώς προς το φως, να στραφούμε δηλαδή προς τον Θεό.

Το κάνουμε όμως; Στρεφόμαστε προς το θεωρούμενο αυτονόητο, δηλαδή το φως του Χριστού και Θεού; Και δεν μιλάμε μόνο για τους εκτός της χριστιανικής πίστεως και της Εκκλησίας – εκείνοι έχουν αρκετά  δικαιολογητικά που τους κρατούν εκτός του φωτός του Χριστού.  Μιλάμε κυρίως για τους εντός, για εμάς τους ίδιους, που ο «συσχηματισμός» μας πολλές φορές με τον κόσμο είναι τόσο μεγάλος, ώστε δεν απέχουμε και πολύ από τη ζωή των αθέων. Γιατί; Διότι ο κόσμος με τη σαγήνη του μας έχει «ρουφήξει» στα γρανάζια του και η μετάνοια ως οδός Κυρίου φαντάζει ως... Έβερεστ στη ζωή μας. Δρόμος μας γίνεται το «φάγωμεν, πίωμεν, αύριον γάρ αποθνήσκομεν», συνεπώς η ημέρα μας είναι καλυμμένη από τα βαριά νέφη των παθών μας και «ο ασέληνος έρως της αμαρτίας» σαν την περίπτωση της πόρνης του Ευαγγελίου μάς έχει τυλίξει στα πέπλα του. Το κάνουμε λοιπόν;

Έρχονται στιγμές που το ποθούμε. Διότι συνεχίζει να λειτουργεί στο βάθος της καρδιάς μας, έστω και ως υποψία, η χάρη του αγίου βαπτίσματός μας. Και κυρίως: «τα οψώνια της αμαρτίας» που έρχονται ως κύματα τεράστια πάνω μας. Η θλίψη, η στενοχώρια, η μελαγχολία, οι εξάψεις οργής, η ταραχή που νιώθουμε, είναι αυτά που συχνά μάς κάνουν να οραματιζόμαστε το φως και να το θέλουμε στη ζωή μας. Κι είναι η ώρα της χάρης του Θεού που θα πρέπει να την αξιοποιούμε, γιατί από μία τέτοια ώρα φωτός μπορεί να σφραγιστεί ολόκληρη η ζωή μας. Την ώρα που θυμόμαστε Χριστό, να μην αφήνουμε την ευκαιρία. «Κύριε, σώσε με» κραύγασε ο Πέτρος τότε που καταποντιζόταν κι ο Κύριος τού άδραξε το χέρι και τον έσωσε.

Και πέραν αυτού: ο παραπάνω λόγος του αγίου Πορφυρίου ισχύει και για τους προχωρημένους θα λέγαμε και «τελείους» χριστιανούς, οι οποίοι σε κάποια ή κάποιες φάσεις της ζωής τους κάμπτονται στον πνευματικό τους αγώνα, χαλαρώνουν την έντασή τους, απογοητεύονται, πάνε να απελπιστούν – οι πειρασμοί του διαβόλου φαίνονται ότι παίρνουν το πάνω χέρι. Σ’ αυτές λοιπόν τις περιπτώσεις, τις δύσκολες στην πνευματική ζωή, χρειάζεται η υπενθύμιση του αγίου Γέροντα: «το σκοτάδι δεν το πολεμούμε. Στρεφόμαστε απλώς προς το φως». Ο ίδιος ο άγιος σε άλλο σημείο το εξηγεί: «Κάθε φορά που έβλεπα τον πειρασμό, δηλαδή το σκοτάδι, να πλησιάζει έκανα αυτό που κάνει ένα παιδί που νιώθει φόβο: στρέφεται προς τον πατέρα του και πέφτει στην αγκαλιά του». Το ίδιο σημειώνει με παρεμφερές παράδειγμα ο όσιος αββάς Ιωάννης ο Κολοβός: «Βλέποντας τον πειρασμό να με απειλεί σαν ένα άγριο ζώο που έρχεται κατεπάνω μου, σκαρφάλωνα στο δέντρο της προσευχής».

Το σκοτάδι όντως συχνά μας επισκέπτεται - ο διάβολος δεν σταματά να κάνει τη δουλειά του. Αλλά και τα πάθη μας δεν μας αφήνουν τόσο εύκολα, όσο βρισκόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο. Η λύση και η διέξοδος όμως είναι γνωστή και μπροστά μας: Η στροφή με αποφασιστική διάθεση και με ζέουσα καρδιά στον «μόνον δυνάμενον σώζειν», τον Κύριο Ιησού Χριστό. Και μόνον η μετατόπιση της προσοχής μας τις περισσότερες φορές στην εικόνα του Χριστού, της Παναγίας μας, των αγίων μας, όταν βρισκόμαστε σε μία δυσκολεμένη κατάσταση, ήδη έχει ξεκινήσει την υπέρβαση της δυσκολίας. Κι ακόμη πιο συγκεκριμένα, κατά τον όσιο: η μελέτη των βιβλίων της Εκκλησίας μας, η προσευχή μας με βάση τα ερωτικά λόγια προς τον Κύριο που περιέχουν αυτά -  μας σπρώχνουν προς το φως απαλά, χωρίς πιέσεις και άγχη! Το μόνο ζητούμενο: Να θέλουμε το φως περισσότερο από το σκοτάδι!

ΑΓΙΟΣ ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ Ο ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ: «Ό,τι ωφελεί και στηρίζει!»

«Ἰωάννην τόν Καλυβίτην, Πορφύριε, ζηλώσας, Ἄθωνι ἔδραμες ἀσκήσει βιώσας» (στίχος συναξαρίου)

(Καθώς ζήλεψες, Πορφύριε, τον Ιωάννη τον Καλυβίτη, έτρεξες στον Άθωνα να ζήσεις με άσκηση - Στις 2 Δεκεμβρίου ο Πορφύριος μετάλλαξε τη γη με τον Παράδεισο).

«Αυτός ο όσιος πατέρας μας Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης γεννήθηκε στο χωριό Άγιος Ιωάννης της νήσου Ευβοίας από γονείς ευσεβείς, ονομαζόταν δε κατά κόσμον Ευάγγελος. Από παιδί βόσκοντας τα λίγα πρόβατα του πτωχού πατέρα του μελετούσε τακτικά τον βίο του αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη. Γεννήθηκε έτσι στην καρδιά του φλεγερός πόθος για να ανέβει στον Άθωνα και να μονάσει εκεί. Με την ευδοκία και την πρόνοια του Θεού τα κατάφερε, καταφεύγοντας στην καλύβη του αγίου Γεωργίου στα Καυσοκαλύβια. Εκεί ασκούμενος με άκρα εγκράτεια επέδειξε χαρούμενη αδιάκριτη υπακοή στους Γέροντές του, Παντελεήμονα και Ιωαννίκιο, κι αφού έζησε με άκρα ταπείνωση και καθάρισε τον εαυτό του, τόσο που να γίνει θεοειδής, αξιώθηκε να λάβει νεότατος το χάρισμα της διοράσεως. Κατ’ οικονομία του αγίου Θεού ασθένησε βαριά, ώστε να μην μπορεί να παραμείνει πια στον Άγιον Όρος, οπότε και στάλθηκε από τους γέροντές του σε μοναστήρι έξω από το Όρος. Στη συνέχεια αφού μόνασε σε διάφορες μονές της νήσου Ευβοίας και υπηρέτησε τον λαό του Θεού ως άριστος λειτουργός και διακριτικός πνευματικός, ήλθε στην Αθήνα υπηρετώντας πια στον μικρό ναό της Πολυκλινικής Αθηνών πολύ κοντά στην Ομόνοια. Εκδαπανώντας ταπεινά τον εαυτό του για χάρη όσων έπασχαν σωματικά και ψυχικά, αξιώθηκε μεγαλύτερης χάρης από τον Παράκλητο, γιατί δέχθηκε επιπλέον τα χαρίσματα της ιάσεως των ασθενειών και της εκβολής των δαιμονίων με την ταπεινή μυστική προσευχή και τη σημείωση του τιμίου Σταυρού. Για κάποιο χρόνο ασκήτευσε και στην Ιερά Μονή του αγίου Νικολάου στα Καλλίσια Πεντέλης Αττικής. Στη δύση του επιγείου βίου του αξιώθηκε από τον Κύριο να ανεγείρει ιερό γυναικείο ησυχαστήριο, επ’ ονόματι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και περικαλή ναό αυτού στο Μήλεσι Αττικής.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιερατικής του διακονίας ευεργέτησε πολλαπλώς αμέτρητα πλήθη ανθρώπων, θεραπεύοντας τις ψυχικές και σωματικές ασθένειές τους από κοντά και από απόσταση, οδηγώντας τους σε μετάνοια και σωτηρία, προλέγοντας τα μέλλοντα να γίνουν όσες φορές τους συνέφερε, και εκβάλλοντας δαιμόνια.

Αγρυπνούσε δε προσευχόμενος υπέρ της σωτηρίας των πολλών χιλιάδων πνευματικών του τέκνων οπουδήποτε στη γη. Κατά γενική ομολογία υπήρξε θαυματουργός άγιος. Δεχόταν καθημερινά επισκέψεις αγίων της Εκκλησίας και συνομιλούσε μαζί τους. Αξιώθηκε μάλιστα στην Πάτμο να δει, σαν άλλος Ιωάννης, σκηνές της θείας Αποκαλύψεως.

Τέλος, αναμένοντας την επικείμενη κοίμησή του, επανήλθε στο άγιον Όρος, στην καλύβη του αγίου Γεωργίου, όπου είχε καρεί μοναχός, και εν μέσω της μοναχικής του συνοδείας παρέδωσε την αγία ψυχή του στον Κύριο, τη 2^α Δεκεμβρίου (19 Νοεμβρίου π.η.), δεόμενος στον Κύριο «ἵνα πάντες ἕν ὦσιν» (Ιω. ιζ΄ 21)».

Είναι σε όλους γνωστό πλέον ότι με τον όσιο μεγάλο Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη – γιατί μολονότι το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην Αττική και μάλιστα στο κέντρο της Αθήνας την Ομόνοια,  η καρδιά του δεν έπαυε να χτυπάει στον ρυθμό της μοναχικής του καλύβας στα Καυσοκαλύβια, απ’ όπου και ξεκίνησε αλλά και τελειώθηκε – βρισκόμαστε ενώπιον τεραστίου πνευματικού αναστήματος, τόσο που ακόμη και οι πιστοί που τον ακολουθούσαν λίγα πράγματα ίσως είχαν καταλάβει για την αγιότητά του. Όταν ο άγιος Παῒσιος ο αγιορείτης χαρακτήριζε τον μέγα Πορφύριο «καθηγητή» κι έλεγε ότι αυτό που προτείνει ο ίδιος σε διαφόρους πιστούς ισχύει μέχρις ότου πει κάτι διαφορετικό «ο Γέρων Πορφύριος»∙ όταν ο άλλος μέγας όσιος Γέρων Σωφρόνιος διεκήρυττε ότι δεν έχουν καταλάβει οι περισσότεροι πιστοί το τι σημαίνει «Πορφύριος» και πόσο μεγάλος είναι∙ ε, τότε, καταλαβαίνουμε ότι η εποχή μας πράγματι δέχτηκε εκ Θεού μέγα θησαυρό και τρισμέγιστη ευλογία της χάρης Του! Γι’ αυτό και όλες οι ακολουθίες που γράφτηκαν γι’ αυτόν επικεντρώνουν στην καθαρή και αγιασμένη του καρδιά που έγινε το κάτοπτρο για να αντιφεγγίσει το τρισήλιο φως της Θεότητος – με τον Πορφύριο γινόμαστε κι εμείς «θεατές» του Χριστού και Θεού μας, του Πατέρα και του Αγίου Πνεύματος. Ο πόθος του μάλιστα για τον Χριστό και η αβυσσαλέα ταπείνωσή του είναι τα στοιχεία που αποτελούν το ερμηνευτικό κλειδί της ευθείας καρδίας του και η προϋπόθεση των άμετρων πνευματικών χαρισμάτων του προς χάρη του λαού του Θεού. Δεν είναι τυχαίο γι’ αυτό ότι χαρακτηρίζεται «Γέρων Γερόντων» και «ἐγκαλλώπισμα τῶν ὁσίων», επί τον οποίον επέβλεπαν θαυμαστώς και οι ίδιοι οι άγγελοι.

Αφήνοντας κατά μέρος τα πάμπολλα στοιχεία της ζωής του που πυροδοτούν τη σκέψη και την καρδιά όλων των πιστών, εμμένουμε σ’ ένα σημείο της ακολουθίας του, γραμμένης με μεγάλη έμπνευση και θερμή αγάπη προς τον άγιο από τον θεολόγο-φιλόλογο Ευάγγελο Καραδήμο, από την στ΄ ωδή του ορθρινού κανόνα που έχει ξεχωριστή σημασία για τη σημερινή ιδίως εποχή που ταλαιπωρείται από την υγειονομική κρίση.

«Ὁρῶν ἀπόρρητα, ὅσιε, χαρίσματί σου τῷ διορατικῷ καί προορατικῷ, τά ὠφελοῦντα προέλεγες, καί προσιόντας πάντας Χριστῷ ἐστήριζες» (Βλέποντας τα απόρρητα, όσιε, με το διορατικό και προορατικό σου χάρισμα, προέλεγες σε όλους που προσέρχονταν κοντά σου αυτά που τους ωφελούσαν και τους στήριζες στην πίστη του Χριστού).

Διορατικός και προορατικός ο όσιος, όπως ξέρουμε. Αλλά και για τον λόγο αυτόν εξαιρετικά διακριτικός. Διότι η διόραση και η προόραση ως χαρίσματα του Πνεύματος του Θεού στον έχοντα τις ανάλογες προϋποθέσεις λειτουργούν πάντοτε μέσα στο πλαίσιο της διάκρισης για να ωφελούν τον κόσμο και να μην τον καταρρακώνουν! Τι θέλουμε να πούμε; Ο άγιος έβλεπε και καταλάβαινε τα περισσότερα της ανθρώπινης καρδιάς, γιατί χάριτι Θεού διείσδυε στο βάθος της ψυχής τους – δεν είναι τυχαίο ότι επεσήμαινε ψυχολογικά προβλήματα που ανάγονταν στους πρώτους μήνες της κύησής τους μέσα στην κοιλιά της μάνας τους! Κι ακόμη: έβλεπε με καθαρότητα χάριτι Θεού και πολλά από τα μέλλοντα συμβαίνειν. Τι έκανε όμως; Δεν τα απεκάλυπτε όλα στους ανθρώπους που τον προσέγγιζαν. Έκρινε τι πρέπει να τους αποκαλύψει, τι πρέπει να τους κρύψει, ώστε αυτό που θα τους πει ή δεν θα τους πει να είναι προς όφελός τους! Να φεύγουν οι άνθρωποι στηριγμένοι στην πίστη του Χριστού (που έχει τη δύναμη να μετακινεί όρη και να αλλάζει συνειδήσεις επί τα βελτίω), και όχι «φωτισμένοι» με μία γνώση, είτε για τον εαυτό τους είτε για δικούς τους ανθρώπους, είτε για το παρόν είτε για το μέλλον τους, που τους οδηγεί στην κατάθλιψη και στην απελπισία λόγω του σκοτεινού χαρακτήρα της! Πώς να έλεγε για παράδειγμα – και δεν είπε – σε μία μάνα που τον εκλιπαρούσε για τον ναρκομανή γιο της, την εξέλιξη των πραγμάτων, όταν ο άγιος, καθώς ομολόγησε αργότερα ένδακρυς σε γνωστό του πρόσωπο, έβλεπε «την επαύριον» τον γιο να χτυπάει θολωμένος από τα ναρκωτικά τη μάνα και να την αφήνει σχεδόν ημιθανή;

Ο άγιος δηλαδή επειδή είχε τα χαρίσματα του Πνεύματος, τα έθετε προς ωφέλεια των ανθρώπων και προς πνευματική τους προκοπή, που θα πει: δεν «λειτουργούσε» ως ένα είδος μέντιουμ για να εισπράττει το «μπράβο» και τον θαυμασμό αυτών – έτσι λειτουργεί το δαιμονικό στοιχείο! Τα χαρίσματά του τα είχε εμβαπτισμένα στο κατεξοχήν χάρισμα, από την ύπαρξη του οποίου εξαρτάται και η αγιωσύνη του ανθρώπου: την αγάπη. Ο απόστολος Παύλος, στοιχώντας στον λόγο του ίδιου του Χριστού, δεν λέει ότι η αγάπη είναι η «καθ’ ὑπερβολήν ὁδός»; Οτιδήποτε δεν προϋποθέτει και δεν εκφράζει την αγάπη του Χριστού δεν έχει νόημα – το αντίθετο: μπορεί να είναι αρετή και να είναι προς κατάκριση! Λοιπόν, ο άγιος Πορφύριος, έχοντας ανεπτυγμένες στο έπακρο την αγάπη και την ταπείνωση, ό,τι έλεγε και έκανε ήταν προς το συμφέρον και την ωφέλεια του συνανθρώπου – «τά ὠφελοῦντα προέλεγε» και ό,τι στήριζε στην πίστη του Χριστού.

Και γι’ αυτό λέμε ότι η επισήμανση του σοφού υμνογράφου είναι κατεξοχήν επίκαιρη: ζώντας τη δυσκολία της πανδημίας, ακούμε και διαβάζουμε και βλέπουμε ανθρώπους που ψάχνουν να βρουν οτιδήποτε συνωμοτικό και σκοτεινό και περίεργο και παράδοξο μπορεί να κρύβεται πίσω από τον θανατηφόρο ιό και τον περίγυρό του. Και θέλουν να διεισδύουν με τη σκέψη και το πνεύμα τους στα «υπόγεια» για να τα φέρουν σε φως, καθώς και επιστρατεύουν όλη τη φαντασία τους για να προβλέψουν το μέλλον, που πάντα γι’ αυτούς είναι τραγικό και καταστροφικό. Ό,τι πιο κινδυνώδες και φοβικό και τρομοκρατικό μπορεί να ειπωθεί, το λένε, ελαφρά τη καρδία. Γιατί; Με βάση τη στάση του αγίου Πορφυρίου, γιατί δεν διαπνέονται από την υπερβολή της αγάπης. Κι αληθινά που λέει ο λόγος να είναι ό,τι εκστομίζουν και γράφουν, θα πρέπει προηγουμένως να περνάει αυτό μέσα από την κρισάρα του χαρίσματος της αληθινής και γνήσιας αγάπης τους. Και να προβληματίζονται: ωφελεί αυτό που λέω και γράφω; Στηρίζει στην πίστη του Χριστού; Ανοίγει τον δρόμο της ελπίδας; Ή προκαλεί τον φόβο, την ανησυχία, την ανασφάλεια, το άγχος, δηλαδή όλα εκείνα που αποτελούν την «ατμόσφαιρα» του πονηρού διαβόλου; Γιατί είναι γνωστό από τους αγίους μας ότι ο διάβολος πάντοτε προσπαθεί να δημιουργήσει κλίμα φόβου και ανησυχίας και θλίψης – το κλίμα της δικής του ζωής. Με σκοπό να υποτάξει τους αδόκιμους και άπειρους στην πνευματική ζωή ανθρώπους. Λοιπόν, ο άγιος Πορφύριος έρχεται και δίνει με το άγιο ευαγγελικό θεοειδές ήθος του την απάντηση σε όλα τα ακούσματα και γραφόμενα της εποχής. Μας δείχνει τον δρόμο κι από κει και πέρα αρχίζει η δική μας ευθύνη!  

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Ο ΦΙΛΟΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΣ ΜΑΣ!

«Ἔτσι πράγματι πρέπει νά βλέπωμε τόν Χριστό. Εἶναι φίλος μας, εἶναι ἀδελφός μας, εἶναι ὅ,τι καλό καί ὡραῖο. Εἶναι τό πᾶν. ᾽Αλλά εἶναι φίλος καί τό φωνάζει: ῾Σᾶς ἔχω φίλους, βρέ, δέν τό καταλαβαίνετε; Εἴμαστε ἀδέλφια» (Ὅσιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης).

Ὁ μεγάλος σύγχρονος ἅγιος τῆς ἐποχῆς μας Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης τονίζει μέ τόν δικό του μοναδικό τρόπο τήν ὀρθόδοξη πίστη περί τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: εἶναι ὁ ἐνανθρωπήσας Θεός μας πού ἡ φανέρωσή Του στόν κόσμο δέν ἦταν πρός ἐκφοβισμό ἤ κατατρομοκράτηση τοῦ πεσμένου στήν ἁμαρτία ἀνθρώπου λόγω τῆς παντοδυναμίας Του, ἀλλά πρός σωτηρία καί ἀνόρθωσή του, πρός εὕρεση καί πάλι τοῦ δρόμου πού ἐκβάλλει στήν ἀληθινή πατρίδα του, τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Μέ τόν Χριστό οἱ ἄνθρωποι εἴδαμε Θεοῦ πρόσωπο! «Ὁ ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν Πατέρα»! Κάθε ἄλλη ἐκτός Χριστοῦ προσπάθεια ἐκζήτησης τοῦ Θεοῦ ἀποτελεῖ στήν πραγματικότητα εὕρεση τῶν παθῶν τοῦ ἀνθρώπου, σχήμα φαντασίας καί εἴδωλο, ἅλμα στό... κενό, πού τό μόνο π’ ἀφήνει εἶναι καί πάλι ἡ δίψα γιά τόν χαμένο Παράδεισο.

Κι ἡ θέα τοῦ Θεοῦ ἐν προσώπω Ἰησοῦ Χριστοῦ μᾶς ἄνοιξε τά μάτια γιά νά δοῦμε ὅτι ὁ Θεός μας εἶναι βαθύτατα... ἀνθρώπινος! Εἶναι ὁ φίλος καί ὁ ἀδελφός μας πού μᾶς ἀγάπησε καί μᾶς ἀγαπᾶ μέ ἕναν ἀπόλυτο τρόπο πού τίποτε στόν κόσμο ὡς σχῆμα ἤ ὡς εἰκόνα δέν ἔχει τό ἀνάλογο καί τό ἀντίστοιχο! Ἀκόμη καί ἡ ἀγάπη καί ἡ βαθειά στοργή τῆς μάνας πρός τό παιδάκι της «ὠχριᾶ» μπροστά σ’ αὐτήν τήν ἀγάπη τοῦ Δημιουργοῦ μας πρός ἐμᾶς τά παιδιά Του! Μᾶς τό ἀποκαλύπτει ὁ Ἴδιος ἐπανειλημμένως. «Καθώς μέ ἀγάπησε ὁ Πατέρας ἔτσι σᾶς ἀγάπησα κι ἐγώ». Καί ποιά ἦταν καί εἶναι ἡ ἀγάπη αὐτή τοῦ Πατέρα πρός τόν Χριστό; Μά ἡ ἀγάπη πού προσφέρεται ὁλοκληρωτικά καί θυσιαστικά - ὁ ἕνας νά ζεῖ μέσα στόν Ἄλλον! «Ἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐμοί ἐστιν». Γι’ αὐτό καί ὁ Κύριος ζώντας αὐτήν τήν ἀγάπη Του πρός ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους ἀνεβαίνει στόν Σταυρό, αἴροντας τίς ἁμαρτίες μας, τό δικό μας βάρος δηλαδή, καί συμφιλιώνοντάς μας ἔτσι πρός τόν Θεό Πατέρα.

Ὁπότε κι ὁ ὅσιος Πορφύριος δέν ἐκφράζει προσωπικές του ἀπόψεις μέ τά λεγόμενά του. Βρίσκεται μέσα στό ποτάμι τῆς παραδόσεως τῆς ᾽Εκκλησίας καί καταθέτει καί τή δική του ἐκκλησιαστική  ἐμπειρία περί τοῦ Χριστοῦ καί Θεοῦ - ὅ,τι καί ὁ  ἅγιος Χρυσόστομος, ὡς στόμα Χριστού πού ἀπευθύνεται στόν ἄνθρωπο, σημείωνε ἐν Πνεύματι:

 «᾽Εγώ Πατήρ, ἐγώ νυμφίος, ἐγώ οἰκία, ἐγώ τροφεύς, ἐγώ ρίζα, ἐγώ θεμέλιος. Πᾶν ὅπερ ἄν θέλῃς ἐγώ...᾽Εγώ καί φίλος καί ξένος καί κεφαλή καί ἀδελφός καί ἀδελφή καί μήτηρ. Πάντα ἐγώ. Μόνον οἰκείως ἔχε πρός ἐμέ. ᾽Εγώ πένης διά σέ καί ἀλήτης διά σέ, ἐπί σταυροῦ διά σέ, ἐπί τάφου διά σέ, ἄνω ὑπέρ σοῦ ἐντυγχάνω τῷ Πατρί. Κάτω ὑπέρ σοῦ πρεσβευτής παραγέγονα παρά τοῦ Πατρός. Πάντα μοι σύ καί ἀδελφός καί συγκληρονόμος καί φίλος καί μέλος. Τί πλέον θέλεις;»

(Ἐγώ εἶμαι Πατέρας σου, ἐγώ νυμφίος σου, ἐγώ σπίτι σου, ἐγώ τροφέας σου, ἐγώ ρίζα σου, ἐγώ θεμέλιό σου. Ὅ,τι θελήσεις εἶμαι ἐγώ... Ἐγώ καί φίλος καί ξένος καί κεφαλή καί ἀδελφός καί ἀδελφή καί μητέρα. Ὄλα γιά σένα εἶμαι ἐγώ. Τό μόνο πού σοῦ ζητάω εἶναι νά διάκεισαι φιλικά πρός ἐμένα. Ἐγώ φτωχός γιά σένα καί ἀλήτης γιά σένα, πάνω στόν Σταυρό γιά σένα, στόν τάφο γιά χάρη σου, στόν Οὐρανό παρακαλῶ στόν Πατέρα γιά σένα. Κάτω ἐδῶ στή γῆ ἦλθα σταλμένος ἀπό τόν Πατέρα γιά νά μεσιτεύσω γιά σένα. Ὅλα γιά μένα εἶσαι ἐσύ: καί ἀδελφός καί συγκληρονόμος καί φίλος καί μέλος. Τί ἄλλο περισσότερο θέλεις;)

Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΩΣ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑ

Το ιδεολόγημα της ενότητας με την έννοια να αγκαλιάσουμε τους πάντες αδιακρίτως για να μην προκληθεί διχασμός – να είμαστε όλοι μαζί για παράδειγμα εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι στον ίδιο χώρο, γιατί διαφορετικά «διαιρούμε» τους ανθρώπους: ό,τι είναι πιο επίκαιρο στην εποχή μας – είναι ακριβώς ιδεολόγημα. Που σημαίνει ότι δεν πρόκειται για την ενότητα όπως την κατανοεί η Εκκλησία και η χριστιανική πίστη μας – είναι αποκύημα του νου και της διάνοιάς μας! Γιατί; Διότι ενότητα σημαίνει κατά την πίστη του Χριστού έκφραση της αληθινής αγάπης μας που έχει το χαρακτηριστικό της θυσίας. Αγαπώ σημαίνει θυσιάζομαι για τον άλλον, τον όποιον άλλο, σεβόμενος τις ιδιαιτερότητές του και τους φόβους του – και τον φόβο να μην κολλήσει έναν ιό και αρρωστήσει. Ο απόστολος Παύλος θα πει σε παρόμοιο προβληματισμό της εποχής του: «Αν πρόκειται με την επιλογή μου να φάω κρέας, (που μου επιτρέπεται και δοξολογώ γι’ αυτό τον Θεό), αλλά να σκανδαλίσω τον αδελφό μου που είναι ασθενής στη συνείδησή του, ε τότε, δεν πρόκειται να φάω κρέας στον αιώνα τον άπαντα!» Ο ίδιος ο Κύριος το έθεσε για όλους τους  πιστούς Του ως όρο για να είμαστε μαζί Του: «αγαπάτε αλλήλους, καθώς ηγάπησα υμάς. Μείζονα αγάπην ουδείς έχει ίνα τις την ψυχήν αυτού θη υπέρ των φίλων αυτού» - να αγαπάτε ο ένας τον άλλον, όπως εγώ σας αγάπησα. Μεγαλύτερη αγάπη από αυτήν δεν υπάρχει: να θυσιάζει κανείς τη ζωή του για χάρη των φίλων του!

Κι αυτή η αγάπη λειτουργεί όπως καταλαβαίνουμε ως μία τεράστια αγκαλιά που τον άλλον, τον όποιον άλλον, τον εντάσσει μέσα της, θεωρώντας τον κομμάτι του ίδιου του εαυτού της. Ο άλλος πια, χριστιανικά, δεν είναι «άλλος», αλλά εγώ, ο εαυτός μου, διευρυμένος στις πραγματικές χαρισματικές μου διαστάσεις. «Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν» - αυτό σημαίνει  αγάπη κι αυτό συνιστά την ενότητα. Στον χριστιανικό εαυτό μας βρίσκουμε το ενοποιό κέντρο όλου του κόσμου. Γιατί ζούμε μέσα σ’ Αυτόν που ενώνει τα πάντα σε ένα! Το ξαναλέμε: η ενότητα δεν κατανοείται ιδεολογικά ως πρόταση που μας εντάσσει σε μία προοδευτική ή όχι ομάδα, αλλά υφίσταται πραγματικά στην Εκκλησία το σώμα του Χριστού, όπως αποκαλύπτει η αλήθεια, ο λόγος του Θεού, και η εμπειρία των αγίων.

Έτσι η ενότητα υφίσταται για τον χριστιανό ανεξάρτητα από εξωτερικές διακρίσεις. Οι διακρίσεις και οι διχασμοί και οι διαιρέσεις μπορεί να υπάρχουν στον κόσμο μας – και δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχουν αφού αυτά είναι τα σημάδια της αμαρτίας: φανερώνουν αυτό  που ζει ο άνθρωπος της αμαρτίας μέσα του – όμως ο χριστιανός τα έχει υπερβεί, ζώντας την ενότητα με τον Θεό και με τον σύμπαντα κόσμο μας μέσα στην καρδιά και την ύπαρξή του. Και ζώντας τη χαρισματική και υπέρ φύσιν αυτήν ενότητα μπορεί να κινηθεί ελεύθερα: να πει «ναι» σε κάποιον, να πει «όχι» σε άλλον, όπως κάνει και ο Θεός μας, ο Οποίος ενώ αγαπά τους πάντες και τα πάντα εξίσου, όμως δεν προσφέρεται στον αρνητή Του και τον άπιστο σ’ Αυτόν, γιατί η προσφορά Του θα τον «κάψει» και θα τον «τιμωρήσει» - αν δεν είσαι συντονισμένος με τον Θεό η όποια δωρεά Του θα λειτουργήσει αρνητικά για σένα. Και το βλέπουμε άμεσα και στην Εκκλησία μας: κλημένοι όλοι σε συμμετοχή της θείας Κοινωνίας, όχι όμως οι αβάπτιστοι, όχι όμως οι αμετανόητοι και απροετοίμαστοι – για να μη γίνει το σώμα και το αίμα του Χριστού «εις κρίμα ή εις κατάκριμα»!

Η ελευθερία της αγάπης και η ενότητα του Πνεύματος – η μεγαλειώδης προοπτική της χριστιανικής πίστεως. Όσες άλλες κατανοήσεις ενότητας κυκλοφορούν είναι σεβαστές αλλά ως ιδεολογήματα, χωρίς δηλαδή χάρη και παρουσία Θεού. 

ΠΙΟ ΠΕΡΑ ΚΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΝΟΗ...

Δεν μπορεί να υπάρξει πνευματική ζωή, δεν μπορεί να ορθοποδήσει κανείς σ’ αυτήν και να προκόψει, αν η προσευχή δεν έχει σφραγίσει την ύπαρξή του και δεν έχει γίνει συστατικό της ζωής του, πραγματικά θέμα ζωής ή θανάτου γι’ αυτόν. «Μνημονευτέον του Θεού μάλλον ή αναπνευστέον» - πρέπει να μνημονεύει κανείς τον Θεό περισσότερο και απ’ όσο αναπνέει, σημειώνει επ’ αυτού ο μέγας Πατήρ Γρηγόριος ο Θεολόγος. Βγάλε δηλαδή την προσευχή από τη ζωή σου, και τότε θα πεθάνεις. Θα πεθάνεις πνευματικά, γιατί θα αποκοπείς από Εκείνον που είναι η Ζωή.

Και τι είναι προσευχή; «Προσευχή είναι συνουσία και ένωση του ανθρώπου με τον Θεό», ορίζει τολμηρά ο μέγας κι αυτός διδάσκαλος άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Κι είναι αυτή, για τον ίδιο, που «διατηρεί τον κόσμο, συμφιλιώνει με τον Θεό, γεννά τα δάκρυα, συγχωρεί τα αμαρτήματα, σώζει από τους πειρασμούς, προστατεύει από τις θλίψεις… τρέφει την ψυχή, φωτίζει τον νου» - σε κάνει κατοικητήριο δηλαδή του Θεού και παντοδύναμο, αλλά και γαληνεμένο στο έπακρο!  Κι ακριβώς γι’ αυτό ο διάβολος τρέμει τον προσευχόμενο άνθρωπο – η προσευχή του τον μαστιγώνει. «Οι δαίμονες θα απομακρυνθούν από κοντά σου σύντομα, επειδή δεν θέλουν οι ανόσιοι να σε βλέπουν να στεφανώνεσαι πολεμώντας εναντίον τους με την προσευχή. Επί πλέον, θα φύγουν και επειδή τους μαστιγώνει η προσευχή σαν φωτιά». 

Αρκεί βεβαίως να είναι αληθινή προσευχή, «με υφασμένο τον χιτώνα της ψυχής με το νήμα της αμνησικακίας. Ειδεμή τίποτε δεν πρόκειται να ωφεληθείς από την προσευχή» (Ιωάννης Κλίμακος).  

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΠΑΤΑΕΙ ΓΗ ΑΛΛΑ ΚΟΙΤΑΕΙ ΟΥΡΑΝΟ!

«Ο δημιουργός Λόγος του Θεού από τα δύο συστατικά, δηλαδή την αόρατη και την ορατή φύση, δημιουργεί ένα ζωντανό πλάσμα, τον άνθρωπο˙ και αφού πήρε το σώμα από την ύλη που ήδη είχε δημιουργηθεί, και αφού έβαλε μέσα σ’ αυτό πνοή από τον εαυτό του…, τον τοποθετεί πάνω στη γη, ως έναν κατά κάποιο τρόπο δεύτερο κόσμο, μεγάλο αυτόν μέσα σε μικρό κόσμο, έναν άλλον άγγελο, προσκυνητή γης και ουρανού, επιτηρητή του ορατού κόσμου, μυημένο όμως στα μυστικά του αόρατου κόσμου, βασιλιά των επιγείων, αλλά υπήκοο στην άνω βασιλεία, επίγειο και ουράνιο, πρόσκαιρο και αθάνατο, ορατό και αόρατο, στη μέση μεγαλείου και ταπεινότητας˙ τον ίδιο πνεύμα και σάρκα, μια ζωντανή ύπαρξη, που στον κόσμο εδώ έχει τη θέση του, αλλά προς άλλον τόπο μετακινείται και που – κι αυτό αποτελεί το αποκορύφωμα του μυστηρίου – φτάνει στη θέωσή του με την κλίση του προς τον Θεό – “τη προς Θεόν νεύσει θεούμενον”» (άγιος Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος εις τα Θεοφάνεια ή εις το Γενέθλιον του Σωτήρος, Ε.Π. 36, 321-322).   

Πρόκειται για συμπυκνωμένη απόδοση της διδασκαλίας της Εκκλησίας, βάσει της Αγίας Γραφής, για τη δημιουργία του ανθρώπου και του πνευματικού του μεγαλείου από τον μεγάλο Πατέρα και Οικουμενικό Διδάσκαλο άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Ο άγιος Πατέρας υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος ναι μεν μπορεί να θεωρείται αδύναμος σωματικά μέσα στον κόσμο που βρέθηκε, αδύναμος και ψυχικά λόγω των παθών που αναπτύχθηκαν μέσα του από την πτώση στην αμαρτία, όμως δεν παύει να αποτελεί «τον δεύτερο κόσμο» πάνω στη γη, που συνδέει τον πνευματικό με τον υλικό κόσμο στην υπόστασή του. Είναι «επίγειος και ουράνιος, πρόσκαιρος και αθάνατος, ορατός και αόρατος, στη μέση μεγαλείου και ταπεινότητας» - φράσεις μοναδικές που φωτίζουν το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης! Κι αυτό το χαμένο και κρυμμένο λόγω αμαρτίας μεγαλείο του ήλθε και το ανέδειξε κατά τρόπο απόλυτο ο ενανθρωπήσας υιός του Θεού, ο Κύριος Ιησούς Χριστός, ο Οποίος προσέλαβε και καθάρισε (ιδίως διά της Σταυρικής Του θυσίας) την ανθρώπινη φύση και την ένωσε με τη θεία Του φύση στη μία Του υπόσταση – «διπλούς την φύσιν αλλ’ ου την υπόστασιν» κατά την υμνολογία της Εκκλησίας μας. Με τον Χριστό δηλαδή η πεσμένη στην αμαρτία ανθρωπότητα που αμαυρώθηκε ως προς την εικονισμό του Θεού και έχασε την προοπτική της ομοίωσής της προς Αυτόν, τα αναλαμβάνει και πάλι με τον πιο δραστικό τρόπο. Ο άνθρωπος που αποδέχεται και πιστεύει στον Χριστό ενώνεται πια μαζί Του μέσα στο άγιο σώμα Του την Εκκλησία, συνεπώς εν Χριστώ έχει τη δύναμη και πάλι να ατενίσει την απειρία του προορισμού του και να προχωρήσει προς τη θέωσή του – αυτό που σημειώνει ο άγιος με τη σπουδαία φράση του: «τη προς Θεόν νεύσει θεούμενον», να προχωρεί προς τη θέωσή του όσο κλίνει η θέλησή του προς τον Θεό.

Αλλά βεβαίως απαιτείται από τον άνθρωπο προκειμένου να γίνει θεατής και μέτοχος της μυστικής συγκλονιστικής αυτής πραγματικότητας η πίστη ως εμπιστοσύνη του προς το πρόσωπο του Χριστού που ενεργοποιείται και ζωντανεύει από το «κυνηγητό» των εντολών Εκείνου - της αγάπης προς τον συνάνθρωπο.

ΛΟΓΙΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΕΙΜΑΙ ΜΟΡΦΩΜΕΝΟΣ, ΑΡΑ ΕΧΩ ΔΙΚΙΟ ΣΕ…ΟΛΑ!

«Οι μορφωμένοι άνθρωποι… είναι πάρα πολύ δύσκολοι, διότι έχουν έντονες τάσεις ατομισμού… Τολμώ να πω ακόμη και αυτό: Οι μορφωμένοι άνθρωποι της κοινωνίας μας δεν ανέχονται καμιά παρατήρηση όσον αφορά τη συμπεριφορά τους, αλλά ο καθένας και η καθεμιά σκέφτονται ότι έχουν πάντοτε δίκαιο σε όλα» (Όσιος Σωφρόνιος του Έσσεξ, ο Αθωνίτης, Οικοδομώντας τον Ναό του Θεού (Α΄), έκδ. Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ, 2014, σελ. 294-295).

Εννοείται ότι ο άγιος δεν στρέφεται εναντίον των γραμμάτων και της μόρφωσης – πώς είναι δυνατόν όταν ο ίδιος ήταν βαθύτατα μορφωμένος, συγγραφέας πολλών σοφών βιβλίων και σπουδαίος ζωγράφος, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών της Μόσχας, με «περγαμηνές» σε όλη την Ευρώπη; Επισημαίνει όμως το πρόβλημα στην εποχή μας, αλλά και σε κάθε ίσως εποχή: οι μορφωμένοι με την κοσμική μόρφωση, οι άνθρωποι των επιστημών και των γραμμάτων «έχουν έντονες τάσεις ατομισμού» και γι’ αυτό είναι «πάρα πολύ δύσκολοι» άνθρωποι! Γιατί; Διότι προφανώς με «φωτισμένο» νου από το φως που δίνει η επιστήμη αρχίζουν να οδηγούνται στα μονοπάτια της… πλάνης: την αλαζονεία και την υπερηφάνεια ότι είναι παραπάνω από τους απλούς ανθρώπους, ότι είναι κάτι ξεχωριστό στον κόσμο – ό,τι δυστυχώς έκανε και τον αρχάγγελο Εωσφόρο να ξεπέσει παταγωδώς και να γίνει σατανάς, θεωρώντας ότι το φως του Θεού που του έδιδε Εκείνος ήταν… δικό του! Δεν μας το λέει και με σαφήνεια ο απόστολος Παύλος; «Η γνώσις φυσιοί», η γνώση η ανθρώπινη οδηγεί σε υπερηφάνεια. Αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επισημάνει την επικινδυνότητα της καταστάσεως, χαρακτηρίζοντάς την ως «ύβριν» - η εξύψωση του ανθρώπινου εγώ πάνω από τα μέτρα του – η οποία οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στη «νέμεσιν» και την «τίσιν», τη δικαιοσύνη και την τιμωρία! Ο αλαζόνας άνθρωπος: ο άνθρωπος που πετάει στα σύννεφα και έχει «καβαλήσει το καλάμι» που λέει και ο απλός λαός.

Και ποιο το χαρακτηριστικό του εγωιστή αυτού ανθρώπου; Να μην ανέχεται καμία παρατήρηση και να θεωρεί ότι έχει δίκαιο σε όλα – «η νόσος του διαβόλου» κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος! Κι ήδη αυτή η υπερφίαλη τοποθέτηση «γκρεμίζεται» πια στην εποχή μας, διότι οι αληθινοί επιστήμονες, οι βαθιά γνώστες του αντικειμένου τους, οι πράγματι μορφωμένοι διαπιστώνουν τη μικρή έως ολίγιστη τελικώς γνώση του κόσμου που ερευνούν! Όσο περισσότερο προχωρούν την εξερεύνηση του κόσμου επιστημονικά, τόσο επισημαίνουν ότι βρίσκονται μπροστά σε μυστήριο. Γι’  αυτό και ταπεινώνονται. Γι’ αυτό και ομολογούν την εν γνώσει… άγνοιά τους! Οπότε, οι μορφωμένοι για τους οποίους κάνει λόγο ο άγιος Σωφρόνιος είναι οι… ημιμαθείς: ούτε τη γνώση του κόσμου έχουν όπως πρέπει, πολύ περισσότερο όμως αγνοούν εντελώς τον εαυτό τους και τον Δημιουργό τους! Ποια η λύση στο αδιέξοδο; Η στροφή όλων, μορφωμένων και αμόρφωτων, στην αληθινή επίγνωση των πραγμάτων: την ταπείνωση και την αγάπη. Όσο κανείς αναγνωρίζει τα κτιστά άρα και τα μικρά όριά του, τόσο και «αληθεύει» μέσα του. Και όσο κυνηγά την αγάπη, τόσο και νιώθει να εποικοδομεί τον εαυτό του σε στέρεο έδαφος. «Η αγάπη οικοδομεί» θα πει και πάλι ο απόστολος Παύλος. Και σ’ αυτήν την κατάσταση βεβαίως, που έχει χαρακτήρα δυναμικό με άπειρες διαστάσεις, αρχίζει κανείς να έχει εμπειρία της αγάπης του Δημιουργού του: βρίσκει Εκείνος «χώρο» να κατασκηνώσει μέσα σ’ αυτόν τον άνθρωπο και να «απλωθεί» μέσω αυτού. Γιατί πια υπάρχει συγγένεια! Η μεγαλοσύνη και η απειρία της ταπεινής αγάπης! Αυτής που έχει μάθει να λέει «να ’ναι ευλογημένο!» και «δόξα Σοι ο Θεός»!