«Στο ερώτημα κάποιου Γέροντα από τη Ρωσία: “τι να κάνω με την πληθώρα όλων αυτών των ανόητων ιδεών που ακούω;” απάντησα σύμφωνα με την πείρα της ζωής μου, όχι όσον αφορά τις λεπτομέρειες, αλλά όσον αφορά τη δομή της Εκκλησίας... Πρέπει όλοι όσοι επιστρέφουν στην Εκκλησία... να συσπειρωθούν γύρω από αυτόν τον στύλο και το εδραίωμα. Και η Εκκλησία θα βρει τον δρόμο της...» (όσιος Σωφρόνιος του Έσσεξ).
Ο όσιος Γέροντας μιλάει για την κατάσταση που επακολούθησε την πτώση του μπολσεβικισμού στη Ρωσία: μία γενικευμένη σύγχυση, μία πληθώρα απόψεων που κατά τον Ρώσο Γέροντα που ρώτησε τον όσιο ήταν ανόητες ιδέες – το τίμημα των εβδομήντα χρόνων που «ο λαός ήταν αποκομμένος από τη γνήσια διδασκαλία και την πείρα της Εκκλησίας». Για να συμπληρώσει ο όσιος Γέρων: «εμφανίστηκαν παράδοξες απόψεις στη μεγάλη αυτή θάλασσα του ρωσικού λαού, ο οποίος αγαπά τον Χριστό, όχι όμως πάντοτε με συνετή αγάπη όπως απαιτείται». Να λοιπόν το πρόβλημα για τον όσιο Σωφρόνιο: όταν δεν έχει κανείς ουσιαστική σχέση με την Εκκλησία, τη διδασκαλία και την πνευματική πείρα της, τότε αλλοιώνονται τα κριτήριά του (έστω κι αν λέει ότι είναι πιστός)∙ μπορεί να διακατέχεται από αγάπη προς τον Χριστό, όχι όμως «τη συνετή αγάπη που απαιτείται». Που σημαίνει: μπορεί κανείς να έχει κάποια αγάπη για τον Χριστό, αλλά να μην είναι εκείνη που ζητά ο Χριστός, εκείνη που κηρύσσει η Εκκλησία.
Και ποια είναι η συνετή αυτή αγάπη, κατά τον Γέροντα; Καμία άλλη βεβαίως πέραν αυτής που αποκαλύπτει ο Ίδιος ο Κύριος: αυτήν που περνάει μέσα από την τήρηση των αγίων Του εντολών. «Ἐάν ἀγαπᾶτέ με τάς ἐμάς ἐντολάς τηρήσατε». «Ἐάν τάς ἐντολάς μου τηρήσητε, μενεῖτε ἐν τῆ ἀγάπῃ μου». Κατά τον λόγο του οσίου: «Πρέπει να ζούμε οπωσδήποτε κατά τις εντολές του Θεού. Και με την προσπάθεια που καταβάλλει ο άνθρωπος να ζήσει σύμφωνα με τις εντολές αναγεννάται» - «τότε ο άνθρωπος γίνεται ελεύθερος, κατάλληλος να δεχθεί την επενέργεια της θείας χάριτος με άμεσο πλέον τρόπο στην καρδιά του». Η συνετή λοιπόν αγάπη σώζει τον άνθρωπο, με την έννοια ότι τον φέρνει στο σημείο του συντονισμού του με τον ίδιο τον Χριστό και το Πνεύμα Του. Οι άλλες αγάπες «σκιάζονται» από τη βρωμιά των παθών μας, από τον εγωισμό μας, οπότε νομίζουμε ότι αγαπάμε τον Χριστό χωρίς να υπάρχει το κατάλληλο έδαφος στην καρδιά μας για να Τον δεχθούμε όπως πρέπει.
Έτσι από την άποψη αυτή μπορεί κανείς να μιλάει για τον Χριστό, να τοποθετείται «εξ ονόματός Του», αλλά να λέει τελικώς «παραδοξότητες» και «ανόητα λόγια». Φτάνει μάλιστα στο σημείο ο όντως φωτισμένος από τον Θεό όσιος Γέρων να μνημονεύει το τι άκουσε από τους γέροντες μοναχούς, όταν έφτασε νεαρός ακόμη στο μοναστήρι του αγίου Παντελεήμονα στο Άγιον Όρος: «Οι γέροντες μοναχοί θεωρούσαν ασύνετο αυτόν που μιλούσε για πνευματικά θέματα έχοντας ζήσει λιγότερα από δέκα χρόνια στο μοναστήρι». Κι αυτό γιατί, όπως εξηγεί παρακάτω, αυτός που θα μιλήσει πρέπει να έχει διέλθει όλο το φάσμα των σταδίων της πνευματικής ζωής. Γίνεται όμως πιο συγκαταβατικός σε άλλο σημείο. Αναφερόμενος σ’ αυτούς που αναλαμβάνουν τα πνευματικά ηνία και ιδίως σ’ αυτούς που κάτι ένιωσαν για τον Χριστό επιστρέφοντας σ’ Αυτόν σημειώνει: «Η εντύπωση εκείνων που δέχονται την πρώτη χάρη είναι σαν να ανακάλυψαν στην πραγματικότητα αυτοί πρώτοι το Φως του Χριστού. Δεν τους κατηγορώ, διότι όλα έχουν καταρρεύσει τώρα στην κοινωνία. Και στη φοβερή αυτή δίνη των καταστάσεων δεν πρέπει να περιμένουμε καθαρή διείσδυση στην πνευματική κατάσταση από κανέναν».
Οι τοποθετήσεις του οσίου Σωφρονίου που είχε σαφή γνώση της πραγματικότητας της σύγχρονης εποχής ισχύουν βεβαίως όχι μόνο για τη μετασοβιετική Ρωσία, αλλά και για όλον τον κόσμο και τη διεθνή κατάσταση των Ορθοδόξων χριστιανών. Κι αυτό γιατί η σύγχυση που βιώνουμε πολλοί χριστιανοί δεν είναι μικρότερη. Σ’ έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται πια «πολυπολιτισμικός» λόγω της εύκολης «ανάμειξης» διαφόρων πολιτισμών σε κάθε περιοχή, που φανερώνει τη «μετανεωτερική» λεγόμενη εποχή με το κύριο γνώρισμα της ελευθερίας του καθένα να λέει και να κάνει ό,τι θέλει ανατρέποντας παραδοσιακές αξίες αιώνων και χιλιετιών, η μόνη σφραγίδα που μπορεί να τον χαρακτηρίσει είναι η σφραγίδα της σύγχυσης ως απώλειας κριτηρίων – «δεν πρέπει να περιμένουμε καθαρή διείσδυση στην πνευματική κατάσταση από κανέναν». Οπότε η συμβολή του αγίου Γέροντα στην κατάσταση αυτή είναι περισσότερο από καθοριστική και αναγκαία. Και τι μας λέει ο Γέροντας προκειμένου να απεμπλακούμε από τον ζόφο και να καθαρίσει λίγο το μυαλό και το πνεύμα μας; Τη συσπείρωση γύρω από την Εκκλησία, «τόν στύλον καί τό ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας».
Είναι η μόνη ρεαλιστική και σοφή προοπτική. Γιατί οδηγεί εκεί που διαφυλάσσεται η αλήθεια, δηλαδή ο ίδιος ο Χριστός, το φως και η ζωή. «Γι’ αυτό και εγώ υπερασπίζομαι τον θεσμό» εξηγεί ο όσιος. «Τότε, έτσι δομημένη, θα παραμείνει αιώνια η Εκκλησία (ο όσιος αναφέρεται προφανώς στο ανθρώπινο της Εκκλησίας) και βαθμηδόν θα υψωθεί στην οδό της γνώσεως του Θεού». Τότε, κατά το αρχικό κείμενο, «θα βρει τον δρόμο της». Η ευκολία που γράφουν πολλοί για την Εκκλησία, που κρίνουν τα «κακώς κείμενά» της, που διακωμωδούν τους Ποιμένες της, που ρίχνουν αναθέματα στις (ανθρώπινες) κεφαλές της, που κρίνουν τους πάντες και τα πάντα με ελαφρότητα και επιπολαιότητα, τι άλλο αποδεικνύει παρά ότι πράγματι ισχύει αυτή η σύγχυση, ότι υπάρχει βαθύ έλλειμμα θεολογικό, κυρίως ότι υπάρχει βαθύ έλλειμμα πνευματικό – η αγάπη χωρίς τη «σύνεσή» της! Συνεπώς και για σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε ίσως, υπάρχει η ανάγκη διαφυλάξεως του θεσμού της Εκκλησίας. Να μένουμε ενωμένοι με τους ποιμένες μας, ιδίως εκεί που συνέρχονται εν Συνόδῳ, κάνοντας την υπακοή που εκφράζει το φρόνημα του Χριστού. Και για να επαναλάβουμε και κάτι που είχαμε υπενθυμίσει πάλι από τον όσιο Γέροντα: «και κάπου λάθος να κάνουν οι Ποιμένες αυτοί, θα το διορθώσει και θα το ευλογήσει ο Κύριος, ενώ τον αντιλέγοντα και ανυπάκουο θα τον αφήσει, έστω και με τη «ορθή» γνώμη του, στην αρρωστημένη του θέληση!»
