Γιατί άραγε;
29η
Μαῒου: επέτειος της τραγικής ημέρας για τον Οικουμενικό Ελληνισμό, της αλώσεως
της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους το 1453. Η χιλιόχρονη αυτοκρατορία
έπεσε και παραδόθηκε βορά στα βάρβαρα στίφη των Οθωμανών, που γέμισαν με τα
πτώματα των Χριστιανών τα περισσότερα σημεία της μεγάλης Πόλεως. «Και η γη σε μερικά μέρη δεν φαινόταν από
τους πολλούς νεκρούς» σημειώνει στο «Χρονικόν»
του ο γνωστός ιστορικός της αλώσεως Γεώργιος Φραντζής. Για να συνεχίσει: «Ήταν φοβερό θέαμα και άκουγες θρήνους
πολλούς, ποικίλους και έβλεπες αμέτρητους εξανδραποδισμούς ευγενών, αρχοντισσών
και παρθένων και μοναχών, που τις έσερναν αλύπητα οι Τούρκοι από τα ρούχα και
τα μαλλιά και τις κοτσίδες έξω από τις εκκλησίες, ενώ έκλαιαν και οδύρονταν...
Έβλεπες το θείο αίμα και σώμα του Χριστού να χύνεται στη γη και να πετιέται...».
Το
ίδιο και περισσότερο τραγικός στην περιγραφή του είναι και ο πρώτος μετά την
άλωση Πατριάρχης Κων/λεως Γεννάδιος Σχολάριος. Σε θρηνητική του αναφορά για την
ημέρα εκείνη γράφει: «Θυμηθείτε πόσο
μεγάλο και εκλεκτό υπήρξε το Γένος μας. Γιατί ήταν σοφό, ένδοξο, γενναίο,
φρόνιμο, ηρωικό... Αλλά τώρα, αλλοίμονο για τα κακά! Χάθηκε το παν, αφού έπεσε
στα χέρια των εχθρών η Κωνσταντινούπολη, που η ανάμνησή της και μόνο μπορεί να
μας κάνει να ξεσπάσουμε σε κραυγές πόνου και γοερά κλάματα και να
ψυχορραγήσουμε. Πράγματι, όταν κυριεύτηκε η Πόλη, βεβηλώθηκαν τα θυσιαστήρια,
καταπατήθηκαν τα ιερά σκεύη και αντικείμενα, χύθηκε πολύ αίμα, ατιμάσθηκαν
μοναχές, βιάσθηκαν παρθένες, αποκεφαλίστηκαν βρέφη, φονεύτηκαν με τα μαχαίρια
των ασεβών άρχοντες, ιερείς, άντρες, γυναίκες, άνθρωποι κάθε ηλικίας. Αλλοίμονο
σ’ εμένα τον ταλαίπωρο και άθλιο!.. Ο Μωάμεθ εξαφάνισε τα πάντα. Και τα κακά
δεν υπάρχουν μόνο στη Βασιλεύουσα, αλλά και στις μικρότερες πόλεις».
Πέρα
όμως από τις τραγικές περιγραφές, εκείνο που ιδιαιτέρως προξενεί εντύπωση στα
κείμενα της εποχής είναι η ερμηνεία των γεγονότων από τους συγγραφείς. Ούτε
λίγο ούτε πολύ ως αίτιο της πτώσης της Βασιλεύουσας θεωρούνται οι αμαρτίες των
Χριστιανών. «Και ταύτα πάντα διά τας
αμαρτίας ημών!» Λέει πάλι ο Γεννάδιος Κων/λεως στον θρήνο που αναφέραμε
παραπάνω: «Και όλα τούτα έγιναν εξαιτίας
των αμαρτίας μας. Όταν δε στρέψω την προσοχή μου σ’ αυτά, γίνομαι έξαλλος, η
ψυχή μου ταράζεται και το πνεύμα μου ιλιγγιά». Και ο προαναφερθείς Γεώργιος
Φραντζής περιγράφοντας τις τελευταίες στιγμές της Πόλης πριν την τελική πτώση,
μαρτυρεί: «Διέταξε λοιπόν ο βασιλεύς,
μαζί με τις άγιες και σεπτές εικόνες και τα άγια λείψανα, ιερείς, αρχιερείς και
μοναχοί, γυναίκες και παιδιά, να περιφέρονται με δάκρυα στα τείχη της πόλεως
και να ψάλλουν το «Κύριε ελέησον» και να ικετεύουν τον Θεό να μη μας παραδώσει
για τις αμαρτίες μας στα χέρια εχθρών ανόμων και αποστατών και πονηροτάτων σε
όλη την οικουμένη, αλλά να μας λυπηθεί σαν κληρονόμους του αληθινού Θεού».
Η
Πόλη λοιπόν έπεσε, κατά παραχώρηση Θεού, λόγω των αμαρτιών των Χριστιανών – η
εκτίμηση των Βυζαντινών ιστορικών. Η θαυμαστή χιλιόχρονη αυτοκρατορία με τη μεγαλειώδη
πορεία πάνω στη γη – και με τις μελανές σελίδες της οπωσδήποτε – όταν παρέκλινε
από το θέλημα του Θεού, βίωσε το αποτέλεσμα: την υποταγή στον εχθρό. Με σκοπό
βεβαίως τη δημιουργία συνθηκών μετανοίας και επανόδου στον ορθό δρόμο.
Να
ειρωνευτούμε μήπως τη σκέψη και την αίσθηση των προγόνων μας αυτών, επειδή οι
νεώτεροι έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την ιστορία οριζόντια και άσχετα προς την
ενέργεια του Θεού; Αλλά αυτό θα ήταν η επιβεβαίωση της δικής μας ολιγοπιστίας
και απιστίας απέναντι στον Θεό που όχι μόνον είναι ο Δημιουργός μας, αλλά και ο
Προνοητής μας και ο τελικός Διακυβερνήτης μας. Ο Χριστός, ο αληθινός Θεός μας,
μάς απεκάλυψε πως ενδιαφέρεται όχι μόνο για τους λαούς και ευρύτερα για τον
κόσμο, αλλά και για τον καθένα μας μεμονωμένα, σε βαθμό που και «οι τρίχες της
κεφαλής μας είναι αριθμημένες από Εκείνον!» Απλώς, να Τον θέλουμε στη ζωή μας.
Όταν Τον διαγράφουμε και δείχνουμε ότι μας... ενοχλεί η παρουσία Του, Εκείνος
αποσύρεται διακριτικά και μας αφήνει στο αρρωστημένο θέλημά μας. Κι αυτό το
θέλημα, το αποκομμένο από το δικό Του πανάγαθο και παντοδύναμο και ευεργετικό
θέλημα, γίνεται η καταστροφή κι η κόλασή μας.
Οπότε,
η εκτίμηση των Βυζαντινών ότι η Πόλη έπεσε εξαιτίας των αμαρτιών τους ηχεί πολύ
χριστιανικά. Κι ηχεί μάλιστα με τη δύναμη της φωνής των Προφητών της Παλαιάς
Διαθήκης, οι οποίοι παρομοίως εκτιμούσαν τα πράγματα: η απομάκρυνση από τον Θεό
φέρνει πάντοτε την καταστροφή. Όχι εξαιτίας του Θεού, αλλ’ εξαιτίας των
ανθρωπίνων εγωιστικών επιλογών – χωρίς Θεό ο άνθρωπος κατασπαράσσει τον
συνάνθρωπό του!
Η τραγική επέτειος της 29ης Μαῒου δεν πρέπει να είναι μόνον αφορμή για όξυνση της ιστορικής μας μνήμης, αλλά και για παραδειγματισμό και διδαχή. Αν κι εμείς παρουσιάζουμε στη ζωή μας, την προσωπική και οικογενειακή και εθνική, φαινόμενα απομάκρυνσης από το θέλημα του Θεού – και δυστυχώς δεν τα παρουσιάζουμε σε πολλά επίπεδα; - το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο με τις προγενέστερες εποχές: ο Θεός θα μας εγκαταλείψει στα αποτελέσματα της ανορθόδοξης ζωής μας. Κι ίσως γι’ αυτό θα πρέπει να δούμε και την κρίση που περνάμε οι άνθρωποι, εθνική και παγκόσμια, κάτω από την παραπάνω οπτική. Που θα πει ότι η διέξοδος είναι μονόδρομος: η γνήσια μετάνοια και επιστροφή μας στον Θεό.
