«Δούλε πονηρέ… ουκ έδει και σε
ελεήσαι τον σύνδουλόν σου, ως και εγώ σε ηλέησα;» (Ματθ. ιη΄, 32-33) (Δούλε πονηρέ, δεν έπρεπε κι εσύ να ελεήσεις τον
σύνδουλό σου, όπως και εγώ σε ελέησα;)
Μία πολύ γνωστή παραβολή του Κυρίου,
αυτήν του πονηρού δούλου, μας περιγράφει το ευαγγελικό ανάγνωσμα. Πρόκειται για
έναν βασιλιά, που θέλησε να αποδώσουν λόγο σ᾽ αυτόν οι δούλοι του. Κι ενώ ένας
δούλος διαπιστώθηκε ότι ήταν οφειλέτης πολλών χρημάτων, τα οποία αδυνατούσε να
τα πληρώσει με κίνδυνο να φυλακιστεί αυτός και η οικογένειά του, τελικώς του
χαρίστηκε το χρέος, γιατί τον σπλαγχνίστηκε ο Κύριός του από τα παρακάλια του.
Δεν έκανε το ίδιο όμως εκείνος σ᾽ έναν σύνδουλό του, ο οποίος του χρωστούσε ένα
μηδαμινό ποσό, οπότε και τον έκλεισε στη φυλακή. Η δικαιοσύνη αποκαταστάθηκε, όταν
ο Κύριος έμαθε τι είχε συμβεί, και οργισμένος διέταξε τον εγκλεισμό του πονηρού
δούλου στη φυλακή. Ο Κύριος εξήγησε την παραβολή: το ίδιο θα πάθει
οποιοσδήποτε, την ώρα της κρίσεως, από τον Θεό, αν δεν συγχωρήσει από την
καρδιά του τα παραπτώματα των συνανθρώπων του.
1. Πρόκειται καταρχάς για παραβολή που δεν
χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση για την κατανόησή της – η ευθυβολία της δεν αφήνει
περιθώρια παρεξήγησής της, πολλώ μάλλον που ο ίδιος ο Κύριος δίνει το δίδαγμά
της: χωρίς έλεος και συγχωρητικότητα προς τον συνάνθρωπο, ο άνθρωπος το μόνο
που θα συναντήσει από τον Θεό θα είναι η οργή Του. Και μας συγκλονίζει η
αποτίμηση του Κυρίου. Την έλλειψη ελέους και συγχωρητικότητας προς τον
συνάνθρωπο την ταυτίζει με την πονηρία. «Δούλε πονηρέ», λέει. Η πονηρία δηλαδή
είναι η ψυχική κατάσταση, κατά την οποία ο άνθρωπος αδιαφορεί για τις όποιες
ανάγκες του συνανθρώπου του, μικρές ή μεγάλες, και το μόνο που έχει προ
οφθαλμών είναι το ατομικό του συμφέρον. Που θα πει ότι η πονηρία αποτελεί
σύμπτωμα του εγωισμού κι έλλειμμα της αγάπης, (του τρόπου υπάρξεως του Θεού), συνεπώς ισοδυναμεί
με την ίδια τη
δαιμονικότητα. Μη λησμονούμε ότι πονηρός κατεξοχήν ονομάζεται ο διάβολος.
2. Ο Κύριος έτσι μας αποκαλύπτει τον πιο εύκολο και άμεσο
δρόμο, προκειμένου οι άνθρωποι να τύχουμε του ελέους του Θεού, να απαλειφθούν οι
όποιες αμαρτίες μας, να έχουμε καλή σχέση μαζί Του. Κι αυτός δεν είναι άλλος
από το να είμαστε εύσπλαγχνοι και ελεήμονες απέναντι στον συνάνθρωπό μας –από τον
συνάνθρωπο εξαρτάται δηλαδή η σχέση με τον Θεό μας. Είναι τόσο καίρια και
βασική η αλήθεια αυτή, ώστε ο Κύριος την ετόνιζε ποικιλόμορφα, και ως σαφή
διδασκαλία και ως παραβολή. Για παράδειγμα, ο τονισμός της αγάπης, καρπός της
οποίας είναι το έλεος και η συγχώρηση, ως της πρώτης και αποκλειστικής σχεδόν
εντολής του Κυρίου, ή η άλλη γνωστή παραβολή της κρίσεως, ιδίως αυτή, κατά την
οποία η στάση μας προς τον συνάνθρωπο συνιστά στάση μας απέναντι στον ίδιο τον
Κύριο, τι άλλο τονίζει παρά ακριβώς τη σημασία της σημερινής παραβολής; Κι όλη
η αποστολική διδασκαλία στη συνέχεια εκεί τελικώς συγκεφαλαιώνεται: «πάντα υμών εν αγάπη γινέσθω» (απ.
Παύλος), διότι «η κρίσις ανίλεώς εστι τω
μή ποιήσαντι έλεος» (η κρίση του Θεού θα είναι χωρίς έλεος γι’ αυτούς που
δεν έδειξαν έλεος) ( απ. Ιάκωβος). Κατά συνέπεια, δεν είναι υπερβολή αυτό που
οι άγιοι αββάδες του Γεροντικού σημείωναν με επιμονή: «Από τον πλησίον εξαρτάται η ζωή και ο θάνατος. Αν κερδίσουμε τον
αδελφό, τον Θεό κερδίζουμε».
3. Τι είναι εκείνο που αιτιολογεί την εξάρτηση της
σωτηρίας μας – τη σχέση με τον Θεό – από τον συνάνθρωπό μας; Γιατί υπάρχει το
εκφρασμένο θέλημα του Θεού για την καλή σχέση μας με τον άλλον; Η απάντηση είναι
σαφής και την υπαινιχθήκαμε παραπάνω: «Ο
Θεός αγάπη εστί και ο μένων εν τη αγάπη εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν αυτώ».
Δεν μπορώ να είμαι με τον Θεό, που είναι αγάπη, αν δεν βρίσκομαι στην πορεία
της αγάπης. Μία διαφορετική επιλογή, μία έχθρα ας πούμε, ένα μίσος, μία πικρία
που επιμένει, δημιουργεί ένα τέτοιο κλίμα στην καρδιά, που αυτομάτως φυγαδεύει
το Πνεύμα του Θεού από αυτήν. Όπως είναι αδύνατον να συντονίσει κανείς το
ραδιόφωνό του σε άλλο μήκος κύματος από αυτό που εκπέμπει ο σταθμός που
αναζητεί, κατά τον ίδιο τρόπο είναι αδύνατο να συντονιστεί κανείς με τον Θεό,
έξω από εκεί που «εκπέμπει» πάντοτε Εκείνος: στην αγάπη. Πρέπει συνεπώς να
βρισκόμαστε σε αναλογία ζωής με τον Θεό, για να Τον έχουμε στη ζωή μας. Διότι
το ζητούμενο βεβαίως – και αυτό αποτελεί το σκοπό του ανθρώπου – είναι να
είμαστε με τον Θεό, γεγονός που παραπέμπει στην «κατ᾽ εικόνα και καθ᾽ ομοίωσιν Θεού» δημιουργία μας. Έτσι λοιπόν,
φτιαγμένος ο άνθρωπος από τον Θεό, για να ζει τον Θεό και να κατατείνει σε Αυτόν,
χρειάζεται να συντονίζεται με ό,τι συνιστά τρόπο ζωής του Θεού. Και αυτός ο
τρόπος δεν είναι άλλος, όπως είπαμε, από την αγάπη.
4. Στην παραβολή του πονηρού δούλου, η αγάπη του Θεού,
ταυτοποιημένη στο πρόσωπο του Κυρίου της παραβολής, παίρνει συγκεκριμένο
περιεχόμενο: ο Θεός μάς αγαπά και μάς ελεεί, παραβλέποντας τις αμαρτίες και τα
σφάλματά μας και μη λαμβάνοντας υπόψη Του τις όποιες οφειλές μας. Με την
προϋπόθεση ότι και εμείς θέλουμε την αγάπη Του αυτή, καθώς φανερώνεται από την
παράκλησή μας για κάτι τέτοιο: «Πάσαν την
οφειλήν αφήκά σοι, επεί παρεκάλεσάς με». Κι εδώ ίσως υπονοείται το όλο
σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία μας, μέσα από τη σταυρική θυσία του Υιού Του. Με
άλλα λόγια, στο έλεος του Θεού έχουμε την υπέρβαση της απλής έννοιας της
δικαιοσύνης και τη φανέρωση αυτής στα αληθινά, του Θεού, πλαίσια: ο Χριστός μάς
ελεεί, γιατί σηκώνει τις δικές μας αμαρτίες και μάς προσφέρει πλούσια την αγάπη
Του. Από την άποψη αυτή, το ζητούμενο και από εμάς έλεος προς τους συνανθρώπους
μας, η αγάπη που εντέλλεται ο Θεός στη σχέση μας με τον άλλον, δεν τελειώνει μ᾽
ένα απλό συγγνώμη και μ᾽ ένα «συγχώρησέ με». Αγαπάμε τον άλλον, τον ελεούμε,
όταν κι εμείς είμαστε έτοιμοι να σηκώσουμε αντί για εκείνον το δικό του βάρος,
να θυσιάσουμε κάτι – αν όχι όλον – από τον εαυτό μας για τη σωτηρία του. Και
τονίζουμε αυτό το όριο της αγάπης και του ελέους, γιατί ο ίδιος ο Κύριος θέτει
το δικό Του μέτρο ως μέτρο στάσης μας προς τους άλλους: «ως και εγώ σε ηλέησα». Το μέτρο μας για τους άλλους μάς το δίνει ο
ίδιος ο Θεός.
Εύκολο; Συγκλονιστικά δύσκολο. Θα έλεγε κανείς ακατόρθωτο. Γίνεται όμως κατορθωτό και εύκολο, μόνον μέ τη χάρη του Θεού. Κι αυτό σημειώνεται, από μία άποψη, στην παραβολή: μόνον ένας «ηλεημένος Κυρίου», άρα ευρισκόμενος μέσα στη χάρη του Θεού, μπορεί αντιστοίχως και να ελεήσει, κατά τα μέτρα του Θεού, τον συνάνθρωπό του. Κι αυτό βεβαίως σημαίνει ένταξη στο σώμα του Χριστού, την Εκκλησία. Αν δεν είσαι μέλος Χριστού και οι δυνάμεις Εκείνου δεν επενεργούν μέσα σου, είναι των αδυνάτων αδύνατον να συγχωρήσεις τον άλλον για τα σφάλματά του απέναντί σου, πολύ περισσότερο να σηκώσεις εσύ το δικό του βάρος αμαρτιών.
