Πρόκειται για μικρής έκτασης μαρτυρολόγιο, που άσκησε
τεράστια επίδραση στα μετέπειτα χρόνια της Εκκλησίας ως προς τον χαρακτήρα των
εν γένει μαρτυρολογίων. Αφορμή συγγραφής – κατά το ίδιο το κείμενο - στάθηκε το αίτημα της Εκκλησίας του Φιλομηλίου προς την Εκκλησία της Σμύρνης, επίσκοπος της οποίας ήταν
ο άγιος Πολύκαρπος, προκειμένου να μάθουν λεπτομέρειες για το συγκλονιστικό
μαρτύριό του που έγινε στο αμφιθέατρο της πόλεως περί τα μέσα του 2ου αι.,
εκεί που πλήθος ειδωλολατρών και Ιουδαίων ήταν συναθροισμένοι για να
απολαμβάνουν το «θέαμα» του βασανισμού και του θανάτου των χριστιανών. Το
γράμμα γράφτηκε διά χειρός Ευαρέστου, χριστιανού της Σμύρνης, ενώ τη μεταφορά
του στην Εκκλησία του Φιλομηλίου - και δι’ αυτής «προς όλες τις παροικίες της αγίας και
καθολικής Εκκλησίας σε κάθε τόπο» - ανέλαβε «ο αδελφός Μαρκίων». Σκοπός: «η δοξολογία του
Κυρίου που διαλέγει τους δούλους Του».
Είναι ευνόητο ότι δεν μπορεί να καταγραφεί εδώ όλο το
μαρτύριο. Μπορούμε όμως να σχολιάσουμε δι’ ολίγων την αντίδραση του
συγκεντρωμένου όχλου, που ενώ θαμπώνεται πράγματι από τη γενναιότητα των
χριστιανών μαρτύρων, συνεχίζει με δαιμονικό τρόπο να κραυγάζει εναντίον τους!
Οι φράσεις είναι χαρακτηριστικές:
«Μόλις ο όχλος είδε και θαμπώθηκε από το δείγμα
γενναιότητος του θεοφιλούς και θεοσεβούς γένους των χριστιανών ξέσπασε σε
φωνές: Να λείψουν οι άθεοι! (δηλ. οι χριστιανοί!) Φέρε εδώ και τον
Πολύκαρπο!»
Δύο πράγματα είναι καίρια: Πρώτον, ότι το θάμβος που
δημιουργείται στους εχθρούς της πίστεως από τη γενναία και υπεράνθρωπη στάση
των χριστιανών που περιφρονούν και τον ίδιο τον θάνατο για χάρη της πίστεώς
τους δεν γίνεται αφορμή μετανοίας τους. Το αντίθετο μάλιστα: γίνεται αφορμή
μεγαλύτερης τύφλωσής τους. Σαν να δαιμονίζονται περισσότερο, διψώντας κι άλλο
αίμα – η χαρά τους να βλέπουν ανθρώπους να βασανίζονται, κατασπαρασσόμενοι από
τα θηρία ή κατακαιόμενοι από τη φωτιά! Δεν παραξενευόμαστε όμως. Η αντίδραση
αυτή αποτελεί συνέχεια της ίδιας στάσης των εχθρών του Χριστού απέναντι και
στον Ίδιο όσο ήταν στον κόσμο τούτο: όχι μόνο βλέποντας τη θαυμαστή ζωή Του δεν
μετανοούσαν, αλλά κυριαρχούντο περισσότερο από τον Πονηρό, φτάνοντας στο σημείο
να «ερμηνεύουν» τα εκ Θεού σημεία και θαύματά Του ως ενεργήματα του διαβόλου! «Εν
τω άρχοντι των δαιμονίων εκβάλλει τα δαιμόνια»! Κι αυτό γιατί; Διότι για να πιστέψει ο άνθρωπος
χρειάζεται να είναι έτοιμος, να είναι δηλαδή καλοπροαίρετος αναζητητής της
αλήθειας. Άνθρωπος που αναζητεί και διψάει την αλήθεια και δεν έχει
προσκολληθεί ολοκληρωτικά στα πάθη του και τον κόσμο, κάποια στιγμή
θα δεχτεί μέσα του το φως του Χριστού. «Όποιος αγαπάει την αλήθεια
ακούει τη φωνή μου» υπογραμμίζει αξιωματικά ο Κύριος. Έτσι και στην περίπτωση
με τον άγιο Πολύκαρπο επιβεβαιώνεται ο προφητικός λόγος του αγίου Συμεών του
θεοδόχου, ότι ο Χριστός «κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών και εις
σημείον αντιλεγόμενον». Μπροστά στον Χριστό τοποθετείσαι οριστικά: ή θετικά
ή αρνητικά, Τον πιστεύεις ή Τον απορρίπτεις. Μέση λύση δεν υφίσταται. Κανείς
δεν μπορεί να σταθεί αδιάφορα απέναντί Του. Η αδιαφορία άλλωστε συνιστά τον
μεγαλύτερο βαθμό άρνησής Του.
Και δεύτερον, αξίζει να σταθεί κανείς και στην παράδοξη
ιαχή: «Να λείψουν οι άθεοι». Άθεοι για τους ειδωλολάτρες ήταν οι
χριστιανοί! Διότι αρνούνταν την πίστη στα είδωλα και στο «θεϊκό πνεύμα» του
αυτοκράτορα. Είναι συγκλονιστικό να σκεφτεί κανείς ότι για πρώτη φορά στην
ιστορία οι πρώτοι που δέχτηκαν την κατηγορία επί αθεῒα ήταν οι... χριστιανοί!
Οι κατεξοχήν ένθεοι να χαρακτηρίζονται άθεοι. Αλλά αυτό δεν είναι το τίμημα,
μεταξύ άλλων, των ανθρώπων που διαγράφουν τον Χριστό από τη ζωή τους;
Τυφλώνονται πορευόμενοι στο σκότος χωρίς κριτήρια, χωρίς νόημα, χωρίς διάκριση.
Το είχαν αναγγείλει ήδη οι προφήτες από την Παλαιά Διαθήκη: Οι χωρίς Θεό
άνθρωποι το σκοτάδι το λένε φως και το φως σκοτάδι. Το γλυκύ το ονομάζουν πικρό
και το πικρό γλυκύ. Δεν διατρανώνεται η αλήθεια των Πατέρων της Εκκλησίας που
επιβεβαιώνουν με κάθε τρόπο από την εμπειρία της ζωής ότι ο νους του (αθέου)
ανθρώπου έναν νόμο έχει, την πλάνη; Ποιος μπορεί να εμπιστευτεί την κρίση,
ιδίως για πνευματικά θέματα, ανθρώπου που άγεται και φέρεται από τα πάθη του;
Όλα τα κρίνει με βάση το... σκοτάδι του! Η σημερινή εποχή μάλιστα συνιστά τον
πιο ανάγλυφο υπομνηματισμό της αλήθειας αυτής: ό,τι πιο διαστροφικό, παράδοξο
και περίεργο υπάρχει προβάλλεται και ανακυκλώνεται ως «αλήθεια» και
βαθειά «σοφία»! Αλλά ο λόγος του Θεού αποκαλύπτει: «ο Θεός μωραίνει την κρίση
των θεωρουμένων σοφών»!
