«Τίνι στέργουσα τά
πάθη τῶν ἀλόγων ἀληθῶς, ψυχή, ἐξωμοίωσαι; τίνα ὑπερβάλλοντα ἔσχες ἐν ἁμαρτίαις;
βόησον τῷ Χριστῷ˙ Σῶσόν με Ἀγαθέ» (ωδή ζ΄).
(Ψυχή μου, με τι εξομοιώθηκες αγαπώντας παράφορα τα πάθη
των αλόγων ζώων; (Ασφαλώς εξομοιώθηκες με αυτά). Ποιον έχεις να σε ξεπερνά στις
αμαρτίες; Φώναξε δυνατά στον Χριστό: Σώσε με, Αγαθέ).
Ο αγαπημένος άγιος υμνογράφος Ιωσήφ μας θέτει και πάλι
στη μόνη οδό που μπορεί να πορευτεί ο άνθρωπος μετά τον ερχομό του Κυρίου Ιησού
Χριστού προκειμένου να εισέλθει στη Βασιλεία του Θεού: την οδό της μετανοίας.
Κι είναι η μόνη οδός, διότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος αμάρτησε, εξέκλινε από
τον δρόμο τον κανονικό, παραστράτησε, διαφθάρηκε, έχασε τον εαυτό του, νεκρώθηκε.
Κι ήρθε ο ενανθρωπήσας Θεός να τον πάρει από το χέρι: που θα πει να τον εντάξει
μέσα στον εαυτό Του αν πιστέψει, ώστε μαζί με Εκείνον να είναι μέτοχος της Βασιλείας
του Θεού, ο Χριστός να είναι ο «πρωτότοκος»
μεταξύ των πολλών αδελφών Του. Η μόνη προϋπόθεση της σχέσεως μαζί Του είναι
ακριβώς η πίστη σ’ Αυτόν, η αποδοχή Του, κι αυτή η πίστη και αποδοχή συνιστά το
γεγονός της μετανοίας, όπως ο Ίδιος ο Κύριος το εκήρυξε απαρχής του ερχομού
Του: «μετανοεῖτε, ἤγγικε γάρ ἡ Βασιλεία τῶν
Οὐρανῶν». Μπροστά στον Χριστό λοιπόν δεν υπάρχει άλλη στάση, ειμή της μετανοίας.
Κι είναι αυτονόητο ότι μιλώντας για τη μετάνοια αυτή την εννοούμε όχι απλώς ως
μία αλλαγή θεώρησης της ζωής – και αυτό βεβαίως! – αλλά αλλαγή που ανατρέπει
κυριολεκτικά όλη τη ζωή του ανθρώπου: μία κινητοποίηση που απεμπλέκει τον
άνθρωπο από τον εγωισμό και τα πάθη του και τον θέτει σε πορεία ακολουθία του
Χριστού. «Ἐν Αὐτῷ περιπατεῖτε», είναι
πια μετά τον Χριστό το «σύνθημα» ζωής για τον πιστό. Και περιπατεί κανείς κατά
Χριστόν όταν Τον ακολουθεί σε όλες τις φάσεις της ζωής του, όπως Εκείνος και
πάλι το εξήγγειλε: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου
ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθείτω μοι».
Το να ακολουθεί κανείς τον Χριστό, δηλαδή να μετανοεί, σημαίνει επιλογή
μαρτυρίου και θανάτου, για να βρει όμως την ίδια στιγμή τον Θεό ως πηγή της Ζωής
παρόντα μέσα στην ύπαρξή του.
Ο άγιος υμνογράφος μας με τον βαθύ και κατανυκτικό λόγο
του επισημαίνει τα δύο πιο καίρια στοιχεία της μετανοίας ως ακολουθίας του
Χριστού – κάτι που ο Κύριος προέβαλε με τον πιο ανάγλυφο τρόπο στην παραβολή
του ασώτου υιού. Πρώτον, τη συναίσθηση της αμαρτίας λόγω της απομάκρυνσης από
τον Θεό. Δεύτερον, τη στροφή με πίστη και ελπίδα στον μόνο που μπορεί να σώσει
τον άνθρωπο, τον αγαθό και φιλεύσπλαχνο Πατέρα. Και τα δύο στοιχεία πρέπει να
πούμε ότι συνυπάρχουν. Ένα από τα δύο αν λείπει, δεν έχουμε την αληθινή
μετάνοια – μόνη η συναίσθηση της αμαρτίας οδηγεί σε απελπισία˙ μόνη η πίστη
στην αγάπη του Θεού φανερώνει έλλειψη αυτογνωσίας, συνεπώς έλλειψη στο βάθος
και πραγματικής πίστης. Κι είναι σημαντική η παρατήρηση του υμνογράφου: τόσο
πιο βαθειά και έντονη είναι η μετάνοια του ανθρώπου, όσο πιο βαθειά και έντονη
είναι η αίσθηση της αμαρτωλότητάς του: ομοιώθηκα με τα κτήνη, επισημαίνει˙
βρίσκομαι στη χειρότερη κατάσταση σε σχέση με όλους τους άλλους συνανθρώπους
μου. Η τελευταία μάλιστα επισήμανσή του συνιστά και την απόδειξη της πιο
μεγάλης χάρης που μπορεί να αποκτήσει ο άνθρωπος, γιατί φανερώνει και το
μέγεθος της ταπείνωσής του – ταπείνωση και μετάνοια συνυπάρχουν, μετάνοια χωρίς
ταπείνωση είναι ψεύτικη μετάνοια. Το μυαλό μας πηγαίνει στον τρισμέγιστο
απόστολο Παύλο, ο οποίος ζώντας μέσα στο κλίμα της μεγάλης μετάνοιας
αποκαλύπτει και το ύψος της μεγάλης του ταπείνωσης: «Ναι, ο Χριστός ήλθε για να
σώσει τους αμαρτωλούς. Πρώτος όμως των αμαρτωλών είμαι εγώ!» - «Χριστός ἦλθεν ἁμαρτωλούς σῶσαι, ὧν πρῶτός εἰμι
ἐγώ». Αυτό είναι το όριο! Όχι μόνο να βλέπουμε αμαρτωλό τον εαυτό μας, αλλά
πιο κάτω από όλους. «Τό ἔχειν ἑαυτόν ὑποκάτω
πάσης τῆς κτίσεως», κατά τον Πατερικό λόγο. Κι αλλού ο απόστολος Παύλος θα
ξαναπεί: «Τῇ ταπεινοφροσύνῃ ἀλλήλους ἡγούμενοι
ὑπερέχοντας ἑαυτῶν», με την ταπείνωση να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πιο
πάνω από τον εαυτό μας. Αλλά το ξανατονίζουμε: πρόκειται για υψηλή χαρισματική
κατάσταση – ο Θεός μάς φωτίζει να ανοίξουν οι «κόρες» των πνευματικών οφθαλμών μας
για να δούμε τα χάλια του εαυτού μας.
Μία τέτοια προσέγγιση του Θεού μας, με αληθινή αυτογνωσία
και με ελπίδα στην αγάπη Του, το μόνο που συναντά ασφαλώς είναι η ανοιχτή
αγκαλιά Του. Ο Πατέρας που μας κάνει ίδιους μ’ Εκείνον!
