«Ο άγιος Ιάκωβος ήταν επί των βασιλέων Ονωρίου και
Αρκαδίου, χριστιανός από γονείς χριστιανούς, κατοικούσε στην πόλη Βηθλαβά, στη
χώρα των Ελουζησίων, από γένος έντιμο και λαμπρό, και ετιμάτο πολύ από τον
βασιλιά Ισδιγέρδο. Γι’ αυτόν τον λόγο, επειδή δηλαδή τον αγαπούσε πολύ ο
βασιλιάς των Περσών, απομακρύνθηκε από την πίστη των Χριστιανών και ακολούθησε
τον βασιλιά, οδηγούμενος έτσι στην απώλεια με την άρνηση του Χριστού. Όταν όμως
η μητέρα του και η σύζυγός του διέκοψαν την κοινωνία τους με αυτόν, διότι
προτίμησε την αγάπη του βασιλιά από την αγάπη του Χριστού, και για την
πρόσκαιρη δόξα επέλεξε την αιώνια ντροπή και κατάκριση – κάτι που του το
μήνυσαν με γράμματα που του έστειλαν – πληγώθηκε στην ψυχή και απομακρύνθηκε
από τη μάταια θρησκεία του βασιλιά, οπότε άρχισε να κλαίει για όσα αμάρτησε,
καθώς αποστάτησε από τον Χριστό. Για τον λόγο αυτό οδηγείται σε εξέταση, ενώ ο
βασιλιάς δυσαρεστήθηκε πάρα πολύ από το γεγονός. Αποτέλεσμα ήταν να υποστεί
πικρό θάνατο, με την κατάτμηση λίγο λίγο της αρμονίας του σώματος: των χεριών
και των ποδιών και των βραχιόνων, ώστε να μείνει μόνον σ’ αυτόν το κεφάλι με την κοιλιά. Έπειτα του αφαίρεσαν και
το κεφάλι με μαχαίρι».
Η μητέρα και η σύζυγος του αγίου Ιακώβου έπαιξαν τον ρόλο
του αλείπτη, δηλαδή του πνευματικού προπονητή του, όταν η συναισθηματική
προσκόλληση του αγίου στον βασιλιά των Περσών τον απομάκρυνε από την πίστη του
Χριστού. Όπως σημειώνει ο υμνογράφος: «Δέχτηκες τη νουθεσία των πιο οικείων
προσώπων σου με φρόνηση, και με χαρά προχώρησες προς τους μαρτυρικούς αγώνες».
Και: «πεισθείς τη καλή συζύγω…ανεδείχθης μάρτυς θαυμαστός». Όπως συνέβαινε ιδίως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οπότε
και αναφάνηκε ο συγκεκριμένος αυτός θεσμός: να καθοδηγούνται από έμπειρους
πνευματικούς, τους αλείπτες ονομαζομένους, οι αρνησίχριστοι, ώστε μετά από προετοιμασία να πηγαίνουν
στο μαρτύριο, ομολογώντας την πίστη τους εκεί που αρνήθηκαν τον Χριστό, έτσι
και με τον Ιάκωβο: χωρίς να έχουν συνείδηση επακριβώς του συγκεκριμένου ρόλου
τους η μητέρα και η γυναίκα του, αυθόρμητα, έγιναν το όργανο του Θεού για να
μεταστραφεί και πάλι εκείνος, και μάλιστα να φτάσει στο μαρτύριο. Και τι
μαρτύριο; Τέτοιο που ο υμνογράφος μάς προτρέπει να στενάξουμε και να κλάψουμε,
βλέποντας το τι πέρασε με την ομολογία του Χριστού. «Από ψυχής στενάξωμεν
πάντες, δάκρυα εκχέοντες, καθορώντες πικρώς τον Μάρτυρα μελιζόμενον».
Το τρομερό αυτό μαρτύριο όμως που υπέστη – «υπέμεινες καρτερικά το κόψιμο των δαχτύλων και των
χεριών σου και των βραχιόνων σου, όπως και των ποδιών και των κνημίδων σου» - δηλωτικό της γνήσιας μεταστροφής και μετάνοιάς του, τον
έκανε να αναφανεί ως νέο αστέρι εκ Περσίδος, καθοδηγητικό των υπολοίπων
χριστιανών. Ο υμνογράφος του άγιος Θεοφάνης, έκθαμβος μπροστά πια στα φοβερά
μαρτύριά του, τον θεωρεί ως αντίστοιχο με το αστέρι που καθοδήγησε κατά τη
Γέννηση του Κυρίου τους εκ Περσίδος μάγους. Ο άγιος Ιάκωβος μάς φέρνει μπροστά
στον Χριστό μέσω του μαρτυρίου του. Εκείνον προβάλλει το πάθος του, το οποίο
βεβαίως κατανοείται ως μαρτύριο «κοινωνίας των παθημάτων του Χριστού». «Ο
Ιάκωβος ο Πέρσης άστραψε σαν το αστέρι που φάνηκε στους Μάγους κατά τη Γέννηση
του Χριστού και τους καθοδήγησε προς την αληθινή επίγνωση». Και: «Ο Χριστός ανέτειλε στους ανθρώπους τον θείο Ιάκωβο
ως νεοφανή αστέρα…και δι’ αυτού έδιωξε τη σκοτεινιά της πλάνης». Ο παραλληλισμός
που κάνει ο υμνογράφος, λόγω της αφορμής που του δίνει η εκ Περσίας καταγωγή
του Ιακώβου, είναι καταπληκτικός. Διότι έτσι τονίζει με πράγματι μοναδικό τρόπο
τη δύναμη του χριστιανικού μαρτυρίου: ο θάνατος ενός χριστιανού δίνει τη
μεγαλύτερη ώθηση στην πίστη των ανθρώπων. Είναι όντως ένα φως που καθοδηγεί
τους εν σκότει ευρισκομένους.
Ο Θεοφάνης όμως, πέραν των ανωτέρω, κάνει και δύο ακόμη
σημαντικές επισημάνσεις. Πρώτον∙ ο άγιος Ιάκωβος τελικώς με τη μεταστροφή του
αποδεικνύεται πράγματι έξυπνος. Ενώ ένας κοσμικός άνθρωπος, με κριτήρια
απιστίας, θα έλεγε ότι εκμεταλλευόμενος τη σχέση του με τον βασιλιά, όπως και
τη θέση και τα πλούτη που του εξασφάλιζε η γνωριμία του αυτή, τότε ήταν
πραγματικά έξυπνος, με τα κριτήρια της πίστεως τα πράγματα είναι εντελώς
διαφορετικά. Και δικαίως: έξυπνος τελικώς είναι εκείνος που προκρίνει το αιώνιο
από το πρόσκαιρο και το φθαρτό. Κι αυτό έκανε ο άγιος Ιάκωβος. «Περιφρόνησες,
στεφανηφόρε Ιάκωβε, γιατί είχες φρόνηση, το φθαρτό και το ευδιάλυτο των
πρόσκαιρων πραγμάτων. Σαν έξυπνος δε άνθρωπος προτίμησες το ασάλευτο των
αιωνίων πραγμάτων». Πόσο πρέπει να τονίζουμε την αλήθεια αυτή και σήμερα, που
δυστυχώς δεν μπορούμε να δούμε το προέχον των αιωνίων από τα προσωρινά και
φθαρτά. Και είμαστε και χριστιανοί.
Δεύτερον∙ ο άγιος Ιάκωβος, όπως τον παρουσιάζει ο υμνογράφος, εξαγγέλλει επίσης μία αλήθεια που δεν λαμβάνεται υπόψη όσο πρέπει: ό,τι υφίσταται ένας πιστός χάριν της πίστεώς του, τόσο αυτό που υφίσταται αναπληρώνεται αντιστοίχως από τον Θεό και γίνεται η δόξα του. Σαν τον Σταυρό του Κυρίου: το Πάθος έγινε η δόξα Του. Με τη διατύπωση του ιδίου του υμνογράφου: «Ει και τα μέλη μου αισθητά όντα τέμνετε, αλλ’ έχω Χριστόν, νοητώς μοι τα πάντα γινόμενον» - Αν και τα μέλη μου που είναι αισθητά τα κομματιάζετε, όμως έχω τον Χριστό, που νοητά γίνεται τα πάντα για μένα. Με άλλα λόγια: ο πιστός, έστω κι αν βλέπει να του παίρνουν τα πάντα, όσο έχει τον Χριστό, όσο η πίστη του είναι ζωντανή, θα βλέπει Εκείνον να του αναπληρώνει ό,τι έχασε με τρόπο θαυμαστό. Αλλά καταντάμε κουραστικοί κάθε φορά: έχουμε την πίστη Του; Κρατάμε τον Χριστό;
